Яңалыклар

• Төркиләрнең борынгы бабалары

  

  Адилә Айда башлангыч белемне – Берлин һәм Парижда, урта белемне Истанбулның «Нотр Дам де Сион» француз лицеенда ала. Анкарада хокук факультетында укыганнан соң, тел, тарих-география факультетының француз теле һәм әдәбияты бүлеген тәмамлый. 15 елга сузылган академик, 20 еллык дипломатик карьерасы бар. Төркиянең беренче хатын-кыз дипломаты Адилә Айда, Рим илчелегендә илче-киңәшче булганнан соң, шул заманның президенты тарафыннан квота буенча сенатор булып сайлана, дипломат карьерасыннан аерыла. Җитди мәсьәләләр белән кызыксынган Адилә Айда 1968 елдан бирле «этруск серләре»н, ягъни этрускларның этник килеп чыгышын өйрәнә. 1985 елда французча нәшер ителгән «Les Etrusques etaient des Turcs. Preuves» («Этрусклар төрки иделәр. Дәлилләр») исемле һәм шуның дәвамы булган әлеге хезмәте белән, этрускларның килеп чыгышы турында төгәл чишелеш юлын табып, төркиләр тарихына якты бүлек өсти. Адилә Айда этрусклар эзеннән тикшеренү эшләрен алып барганда төркиләрнең башка бабаларын һәм кардәшләрен дә таба һәм тарихта яңа юл ача.

  🏷 Адилә Айда

  Тарихи мирас, Яңалыклар

  18 января 2025 Комментарий ЮК

• Чүпрәле районы – һөнәрчелек асылташы

  

  Бер көндә районның бар матурлыгын һәм үзенчәлеген, халкының уңган-булганлыгын күрсәтергә кирәк. Татарстан башкаласында ел саен, нәкъ шундый идея белән республиканың иң яхшы районын сайлау буенча бәйге уза. Аның кысаларында быел да Чүпрәленең талантлы һәм булдыклы кул осталары һәм артистлары бер урында җыелды. Безгә исә эшләре белән танышу бәхете татыды.

  🏷 Айзилә Сабирова

  Татар гаме, Яңалыклар

  16 января 2025 Комментарий ЮК

• Дамир Ишкинеев: «Нурлат – мөмкинлекләр шәһәре»

  

  Әти-әнием – Аксубай районындагы борынгы тарихлы Шәрбән авылыннан. Әти гомер буе төзүче – ПМК начальнигы, МСО рәисе булып эшләде. Татарстанның атказанган төзүчесе ул. Әни – балалар бакчасы тәрбиячесе-педагог. Әтием ягыннан бабайларым муллалар булган. Ә әниемнең нәселе мәшһүр Беляевларга барып тоташа.

  🏷 Дамир Ишкинеев

  Татар гаме, Яңалыклар

  14 января 2025 Комментарий ЮК

• Музейлы Хуҗа Хәсән

  

  Кайбыч районының Хуҗа Хәсән авылындагы Татарстан Республикасының Тау ягы татар керәшеннәре музеена бару – күпләрнең күптәнге хыялы. Ниһаять, безгә дә шундый мөмкинлек туды. Сәяхәтне Бөтендөнья Татар конгрессы Башкарма комитеты оештырды. Бөтендөнья Татар конгрессы Башкарма комитеты җитәкчесенең урынбасары – милли мәгариф, мәдәният һәм спорт комитеты җитәкчесе Разил Зиннәтуллин, тарих фәннәре докторы, Россия Ислам институты профессоры Фәйзелхак Ислаев, язучы Фирдәвес Зариф һәм дә ошбу юлларның авторлары юлга кузгалдык. Әлбәттә, музейны хәләл акчасына төзеттерүче 87 яшьлек хезмәт ветераны, Татарстанның атказанган икътисадчысы, фидакяр хезмәте белән дан алган, күп кенә дәүләт бүләкләре иясе Вячеслав Власович Данилов һәм аның улы – «Тау ягы татар керәшеннәре музее»ның төзелеш спонсоры, меценант, «Премьер» исемле фирманың генераль директоры Эмиль Вячеслав улы Данилов юлдашыбыз – юл күрсәтүчебез иде. Кайбычта исә безнең төркемгә район хакимияте башлагының өлкән ярдәмчесе Равия Камалиева һәм Хуҗа Хәсән авылы җирлеге башлыгы Светлана Матвеева кушылды. Сәяхәтебез бик эчтәлекле булды, соклану тудырды, күп нәрсәләргә ачыклык кертелде, бердәм фикергә дә киленде.

  🏷 Расыйх Сабирҗанов

  Тарихи мирас, Яңалыклар

  11 января 2025 Комментарий ЮК

• Тува сәфәре: их, казу эшләре алып барасы иде бит!

  

  Киттек. Яңгыр явып тора. Юл әшәке. «Ләхәүләләрне әйтә-әйтә, әллә нинди хәтәр юлларны узып, ниһаять, Бора-Шай үзәгенә төштек. Үзән белән бераз баруга, зур курганнар системасына очрадык. Борынгы төрки курганнар. Яртылаш эшкәртелгән таш сыннар һәм тезелеп киткән балбаллар... Курганнарны вак ташлардан өйгәннәр. Кайберләре бик зур. Аннары биек итеп өелгән курган тирәсенә таштан алка ясалган. Кайбер курганнарның тышында, зур алкадан соң, тагы вак-вак алкалар курган тирәли тезелгән. Курганнарның күплеге, андагы балбалларның санына караганда, бу үзән заманында бер зур үзән булган булырга охшый. Их, казу эшләре алып барасы иде бит! Һаман курганнар. Дөрес, бик зур түгелләр.

  🏷 Миркасыйм Госманов

  Тарихи мирас, Яңалыклар

  09 января 2025 Комментарий ЮК

• Төркия хатирәләре

  

  Төркия белән мин беренче тапкыр 1988 елда таныштым. Ул «үзгәртеп кору»ның беренче елларында Русиянең язучылар берлеге тарафыннан оештырылган сәяхәт вакытында булды. Ул вакытта сәяхәтебез Төркиянең башкаласы Анкара шәһәреннән башланып, ике атнадан соң Истанбулда тәмамланды. Ул чакта минем әле Төркиядә танышым юк иде дисәм дә, минем кулымда Истанбулда урнашкан, «Төрек дөньясын араштырма вакфы» дип аталган оешмада эшләүче Хәлил Ачыккүзнең телефон номеры бар иде. Аны миңа Венгрия галиме, күршебез, язучы Равил Бохараевның дусты тюрколог Иштван Мандеки Конгур биргән иде. Без Хәлил бәй белән бары тик сәяхәт ахырында – Истанбулга килеп җиткәч кенә очраштык. Минем аз-мәз генә төрекчәм белән бик аңлаша да алмаганбыздыр инде. Ул чакта озаклап сөйләшергә вакыт та булмады, без танышып кына калдык. Ләкин Хәлил бәй миңа хатлар язды, мин дә аңа җавап бирергә тырыштым үземчә. Төрек телендә татарчалатып сөйләшеп, аңлашып булса да язмасын башкарып чыгу авыр иде. Хәлил бәй ул хатларны укып азаплангандыр инде дип уйлыйм хәзер. Ул минем өчен Төркия белән бәйләүче бердәнбер кеше иде. Берничә елдан миңа тагын Төркиядә булырга туры килде. Ул вакытта мин инде вакыфка мөнәсәбәте булган Гөлтән Ураллы белән дә танышкан идем. Аның гаиләсе – әтисе-әнисе Әйтән ханым һәм Мәхмүт бәй Ураллылар безнең гомерлек дусларыбызга гына түгел, якын туганнарыбызга әверелде.

  🏷 Нәзифә Кәримова

  Хәтер сандыгы, Яңалыклар

  07 января 2025 Комментарий ЮК

• Әсирләрнең әнисе Мәрьям Бубый-Атмаҗа (ахыры)

  

  Мәрьямнең оныгы Орһан әфәнде белән сөйләшкәндә Ататөрек тарафыннан бирелгән җиргә башкалар хуҗа булуын, бабасының алты бала белән бик мөшкел хәлләрне кичерүен әйтте. Мәрьямнең ире Али Ризаның хәл-әхвәле тасвирланган гәзит язмасы Орһан әфәнденең социаль челтәрдәге битендә урын алган. Язманың авторы – Байкал, матбугатта («Ватан» гәзите булырга тиеш) чыккан вакыты – 1951 елның 10 декабре. Текстны тәрҗемә итеп тәкъдим итәм: «Алдымда 70 еллык бер хәлнең хикәясе бар. Бу – Ватанга хезмәт мәхәббәте һәм бу мәхәббәтнең кайгы-газап белән туп-тулы бер җанлы нәтиҗәсе!

  🏷 Айзирәк Гәрәева-Акчура

  Тарихи мирас, Яңалыклар

  04 января 2025 Комментарий ЮК

• Әсирләрнең әнисе Мәрьям Бубый-Атмаҗа (дәвамы)

  

  Мәрьям Бубый турындагы мәкаләмнең икенче кисәге Туран Атмаҗаның Төркия матбугатында дөнья күргән истәлекләре нигезендә язылды. Аларның бер өлеше «Әсирләрнең әнисе Мәрьям Атмаҗа» дип аталган документаль фильмда да чагылыш таба.

  🏷 Айзирәк Гәрәева-Акчура

  Тарихи мирас, Яңалыклар

  02 января 2025 Комментарий ЮК

• Әсирләрнең әнисе Мәрьям Бубый-Атмаҗа

  

  2023 елның яз аенда Казанга кайткач, кайбер галимнәрдән мәшһүр мәгърифәтче Бубыйлар нәселенең бер тармагы Төркиягә китеп, шунда урнашып калуы хакында ишеткән идем. Төркиягә баргач, журналист буларак кызыксынып, мөхтәрәм галимебез Айдар әфәнде Хәйретдиновның бу хактагы «Гобәйдулла кызы Мәрьям Нигъмәтуллина: Бубыйлар нәселенең нәмәгълүм вәкиле» дип аталган мәкаләсен интернеттан табып укыдым.

  🏷 Айзирәк Гәрәева-Акчура

  Тарихи мирас, Яңалыклар

  31 декабря 2024 Комментарий ЮК

• Дөньяда сүзем калыр (Нәкый Исәнбәт)

  

  Нәкый Исәнбәтнең тууына 125 ел

  🏷 Нәкый Исәнбәт

  Дөньяда сүзем калыр..., Яңалыклар

  28 декабря 2024 Комментарий ЮК

• Бүләр һәм башка шәһәрләр. Авыллар

  

  Болгарны җимергәннән соң, Аксак Тимер Бүләргә юнәлә. Менә аның гаскәрләре шәһәргә килеп җитә һәм аның куәтле ныгытмалары алдында тукталып кала. Шәһәр башлыгы аксакаллар белән киңәш кора: бу явыз илбасарның дәһшәтле явына каршы тора алырбызмы, юкмы? Аксакаллар озак бәхәсләшәләр: сугышыргамы, әллә, дошманнан рәхимлек сорап, бирелергәме? Тик уртак бер фикергә килә алмыйлар. Менә арадан берсе биек манарага күтәрелә һәм диңгез ташкыныдай ябырылып килгән дошман явын күреп, юкка кан түкмәскә, ә капкаларны ачарга киңәш бирә. Дошман шәһәргә бәреп керә һәм халкының күп өлешен кырып бетерә...

  🏷 Равил Фәхретдинов

  Тарихи мирас, Яңалыклар

  26 декабря 2024 Комментарий ЮК

• Татар-төрки каһанлыгы

  Татар-төрки каһанлыгы 552 елда, татар халкының милли дәүләтләренең иң соңгыларыннан берсе булган Казан ханлыгы җимерелүгә кадәр нәкъ 1000 ел элек барлыкка килгән.

  🏷 Равил Фәхретдинов

  Тарихи мирас, Яңалыклар

  24 декабря 2024 Комментарий ЮК

• Багъбостан ханым мәктәбе

  

  1905 елгы инкыйлабтан соң Оренбургта (мәрхүм Гани байның тәшәббесе (тырышлыгы) белән ачылган Адамова мәктәбеннән башка) 1908 елда ачылган беренче кызлар мәктәбе Багъбостан ханымныкы булса кирәк. Бу ел ошбу беренче тәрбияле кызлар мәктәбе, үзенең мөстәкыйль хәятендә (тормышында) ун еллык гыйльми хезмәт дәверен калдырып, шәһәр химаясенә (карамагына) кертелде.

  🏷 Ленар Гобәйдуллин

  Тарихи мирас, Яңалыклар

  23 декабря 2024 Комментарий ЮК

• Татар теленең урта диалекты

  

  Татар теленең урта диалекты (башкача аны казан татарлары диалекты дип тә атыйлар) шактый зур территориядә, башлыча Татарстан һәм Башкортстан республикаларында, аларга якын булган төбәкләрдә – Чиләбе, Курган һәм Оренбург өлкәләрендә таралган.

  🏷 Әлфия Булатова

  Тел күрке — сүз, Яңалыклар

  21 декабря 2024 Комментарий ЮК

• Затлы юмор остасы иде

  

  Соңгы елларда Татарстан Язучылар берлеге әгъзаларының ижат кичәләрен уздырулар, мәрхүм язучыларыбызны искә алулар, әдәбият тарихыбызны барлаулар тагын да активлашты. Әдипләребезнең әсәрләре тупланган китаплар рус, әзербайҗан, казакъ, төрек телләрендә дөнья күрде. Бу күркәм гамәлләр киләчәктә дә дәвам итәр дип уйлыйм. Җитәкчеләргә сүзе үтә торган, алар алдында дәрәҗәсе булган Берлек рәисенең дә әлеге чараларны оештыруда өлеше зур. Нәрсәгә генә тотынсаң да, барысы да финанслауга килеп терәлә бит...

  🏷 Фирдәвес Зариф

  Татар гаме, Яңалыклар

  19 декабря 2024 Комментарий ЮК