Тарихи мирас рубрикасы буенча яңалыклар
-
Яңа Тинчәле авылы мәчетләре тарихы
Татарстанның Тау ягы районнары исәбенә кергән Буа районы авылларыннан берсе – Яңа Тинчәле авылы турында тарихи чыганакларда беренче мәгълүматлар 1686 елдан билгеле. Төбәк тарихы белән кызыксынучылар мөрәҗәгать итәрлек ышанычлы чыганак сакланып калган булуы авыл халкы өчен генә түгел, тарих фәне өчен дә зур уңыш. -
Буа районының кулъязма мирасы
Казан федераль университеты Н.И.Лобачевский исемендәге Фәнни китапханәсенең Сирәк китаплар һәм кулъязмалар бүлегендә фәннең төрле өлкәләрен колачлаган милли мирасыбыз саклана. Бу чыганаклар, татар язма мәдәниятен өйрәнү белән беррәттән, аерым төбәк тарихларын тикшерергә, барларга мөмкинлек бирә. Китапханә фондында Буа җирлеге белән бәйле кулъязмалар да шактый күп. -
Идел буе Болгар дәүләтендә тышкы элемтәләр
Идел Болгары урта гасыр дөньясының бик күп илләре һәм халыклары белән җанлы икътисади һәм сәяси элемтәләр тоткан. X-XII гасырларда яшәгән һәм бу ил турында язган географлар вә сәяхәтчеләрнең барысы да диярлек беренче чиратта аның киң сәүдә элемтәләре булганлыгын күрсәтә. Бу халыкара мал алмашуның географиясе киң була. Көньяктан һәм көнчыгыштан – Хәзәр иле, Кавказ, Урта Азия, Фарсы (Персия), хәтта Төньяк Һиндстан, төньяктан һәм көнбатыштан – төньяк кабиләләре, Русь, Балтыйк буе һәм Скандинавия илләре, Византия Болгар белән сәүдә иткән. -
Сарманлылар ХХ гасыр башы сугышларында
1914-1918 елгы Беренче бөтендөнья сугышында яраланып госпитальгә эләгүчеләр исемлеген Николай патша заманында ай саен китап итеп бастырып чыгарганнар. Анда госпитальләрдән килгән мәгълүмат бастырылган, губерна, өяз, волость, авыл-шәһәр һәм яралының исем-фамилиясе, госпитальнең адресы теркәлгән. Кайбер очракларда губерна һәм авыл гына бирелсә, безнең якташ икәнен раслау кыен. Мисалга Әхмәт авылы атамасы татар яшәгән бар тарафта булган. Госпитальгә китерелгән солдат сөйләшә алмаган, документлары булмаган яки анкета тутыручы татар телен аңламаган очракларда күп төгәлсезлекләр киткән. Исем-фамилияләре һәм авыллары тәгаен билгеле булган, 1915-1916 нчы елгы исемлекләргә кергән, яраланып лазаретларда яткан райондашлар исемлеген документта язылганча китерәбез. -
Яхшыбайның яхшы бае: «Малымны милләт юлына бирәм!»
Революциягә кадәрге татар вакытлы матбугаты – «Кояш», «Йолдыз» һәм «Вакыт» газеталарында Сарман төбәге авыллары турында шактый гына кызыклы мәкаләләр дөнья күргән икән. Умартачылык ширкәтләрен дә, мәктәп-мәдрәсәләрдәге укыту тәртипләрен дә, игелекле байларыбызның милләткә хезмәтен дә бик теләп яктырткан элекке журналистларыбыз. Язмаларның кайберләрен сезнең хозурга да тәкъдим итәргә булдык. -
Мәшһүр җырчының нәсел-нәсәбе
Илһам Шакировның нәсел-нәсәбе, шәҗәрәсе белән кызыксынучылар күп. Әнә шул ихтыяҗны канәгатьләндерү өчен, Илһам Шакировның шәҗәрәсе белән таныштырасым килә. Таулык авылы... Илһам Шакировның ата-бабалары яшәгән төбәк. Әтисе Гыйльметдин абзый шушы авылда туып-үскән. Илһамның апалары да биредә туган. -
Идел буе Болгар дәүләтендә затлы мәдәният
Болгарда шәһәрләр төзү һәм, гомумән, шәһәр мәдәнияте шактый югары дәрәҗәдә тора. Монументаль, икенче төрле әйткәндә, зур колачлы кирпеч-таш корылмаларның калдыклары археологлар тарафыннан төрле елларда һәм төрле урыннарда җентекләп өйрәнелә. Суардагы ике катлы кирпеч сарай калдыгыгының түбәнге каты 10-11 нче йөзләргә карый һәм, шулай итеп, борынгы болгарларның казып табылган таш архитектура истәлеге булып санала. Кирпечтән төзелгән йортлар һәм җәмәгать корылмаларының калдыклары Самар тугаендагы «Муром шәһәрчеге»н, Татарстанда Иделнең уң ягындагы Хулаш, Чуашстандагы Зур Тояба шәһәрлекләрен һәм безгә инде мәгълүм булган шәһри Бүләрне казып өйрәнү вакытында табылды. -
Төркиләрнең борынгы бабалары
Адилә Айда башлангыч белемне – Берлин һәм Парижда, урта белемне Истанбулның «Нотр Дам де Сион» француз лицеенда ала. Анкарада хокук факультетында укыганнан соң, тел, тарих-география факультетының француз теле һәм әдәбияты бүлеген тәмамлый. 15 елга сузылган академик, 20 еллык дипломатик карьерасы бар. Төркиянең беренче хатын-кыз дипломаты Адилә Айда, Рим илчелегендә илче-киңәшче булганнан соң, шул заманның президенты тарафыннан квота буенча сенатор булып сайлана, дипломат карьерасыннан аерыла. Җитди мәсьәләләр белән кызыксынган Адилә Айда 1968 елдан бирле «этруск серләре»н, ягъни этрускларның этник килеп чыгышын өйрәнә. 1985 елда французча нәшер ителгән «Les Etrusques etaient des Turcs. Preuves» («Этрусклар төрки иделәр. Дәлилләр») исемле һәм шуның дәвамы булган әлеге хезмәте белән, этрускларның килеп чыгышы турында төгәл чишелеш юлын табып, төркиләр тарихына якты бүлек өсти. Адилә Айда этрусклар эзеннән тикшеренү эшләрен алып барганда төркиләрнең башка бабаларын һәм кардәшләрен дә таба һәм тарихта яңа юл ача. -
Музейлы Хуҗа Хәсән
Кайбыч районының Хуҗа Хәсән авылындагы Татарстан Республикасының Тау ягы татар керәшеннәре музеена бару – күпләрнең күптәнге хыялы. Ниһаять, безгә дә шундый мөмкинлек туды. Сәяхәтне Бөтендөнья Татар конгрессы Башкарма комитеты оештырды. Бөтендөнья Татар конгрессы Башкарма комитеты җитәкчесенең урынбасары – милли мәгариф, мәдәният һәм спорт комитеты җитәкчесе Разил Зиннәтуллин, тарих фәннәре докторы, Россия Ислам институты профессоры Фәйзелхак Ислаев, язучы Фирдәвес Зариф һәм дә ошбу юлларның авторлары юлга кузгалдык. Әлбәттә, музейны хәләл акчасына төзеттерүче 87 яшьлек хезмәт ветераны, Татарстанның атказанган икътисадчысы, фидакяр хезмәте белән дан алган, күп кенә дәүләт бүләкләре иясе Вячеслав Власович Данилов һәм аның улы – «Тау ягы татар керәшеннәре музее»ның төзелеш спонсоры, меценант, «Премьер» исемле фирманың генераль директоры Эмиль Вячеслав улы Данилов юлдашыбыз – юл күрсәтүчебез иде. Кайбычта исә безнең төркемгә район хакимияте башлагының өлкән ярдәмчесе Равия Камалиева һәм Хуҗа Хәсән авылы җирлеге башлыгы Светлана Матвеева кушылды. Сәяхәтебез бик эчтәлекле булды, соклану тудырды, күп нәрсәләргә ачыклык кертелде, бердәм фикергә дә киленде. -
Тува сәфәре: их, казу эшләре алып барасы иде бит!
Киттек. Яңгыр явып тора. Юл әшәке. «Ләхәүләләрне әйтә-әйтә, әллә нинди хәтәр юлларны узып, ниһаять, Бора-Шай үзәгенә төштек. Үзән белән бераз баруга, зур курганнар системасына очрадык. Борынгы төрки курганнар. Яртылаш эшкәртелгән таш сыннар һәм тезелеп киткән балбаллар... Курганнарны вак ташлардан өйгәннәр. Кайберләре бик зур. Аннары биек итеп өелгән курган тирәсенә таштан алка ясалган. Кайбер курганнарның тышында, зур алкадан соң, тагы вак-вак алкалар курган тирәли тезелгән. Курганнарның күплеге, андагы балбалларның санына караганда, бу үзән заманында бер зур үзән булган булырга охшый. Их, казу эшләре алып барасы иде бит! Һаман курганнар. Дөрес, бик зур түгелләр. -
Әсирләрнең әнисе Мәрьям Бубый-Атмаҗа (ахыры)
Мәрьямнең оныгы Орһан әфәнде белән сөйләшкәндә Ататөрек тарафыннан бирелгән җиргә башкалар хуҗа булуын, бабасының алты бала белән бик мөшкел хәлләрне кичерүен әйтте. Мәрьямнең ире Али Ризаның хәл-әхвәле тасвирланган гәзит язмасы Орһан әфәнденең социаль челтәрдәге битендә урын алган. Язманың авторы – Байкал, матбугатта («Ватан» гәзите булырга тиеш) чыккан вакыты – 1951 елның 10 декабре. Текстны тәрҗемә итеп тәкъдим итәм: «Алдымда 70 еллык бер хәлнең хикәясе бар. Бу – Ватанга хезмәт мәхәббәте һәм бу мәхәббәтнең кайгы-газап белән туп-тулы бер җанлы нәтиҗәсе! -
Әсирләрнең әнисе Мәрьям Бубый-Атмаҗа (дәвамы)
Мәрьям Бубый турындагы мәкаләмнең икенче кисәге Туран Атмаҗаның Төркия матбугатында дөнья күргән истәлекләре нигезендә язылды. Аларның бер өлеше «Әсирләрнең әнисе Мәрьям Атмаҗа» дип аталган документаль фильмда да чагылыш таба. -
Әсирләрнең әнисе Мәрьям Бубый-Атмаҗа
2023 елның яз аенда Казанга кайткач, кайбер галимнәрдән мәшһүр мәгърифәтче Бубыйлар нәселенең бер тармагы Төркиягә китеп, шунда урнашып калуы хакында ишеткән идем. Төркиягә баргач, журналист буларак кызыксынып, мөхтәрәм галимебез Айдар әфәнде Хәйретдиновның бу хактагы «Гобәйдулла кызы Мәрьям Нигъмәтуллина: Бубыйлар нәселенең нәмәгълүм вәкиле» дип аталган мәкаләсен интернеттан табып укыдым. -
Бүләр һәм башка шәһәрләр. Авыллар
Болгарны җимергәннән соң, Аксак Тимер Бүләргә юнәлә. Менә аның гаскәрләре шәһәргә килеп җитә һәм аның куәтле ныгытмалары алдында тукталып кала. Шәһәр башлыгы аксакаллар белән киңәш кора: бу явыз илбасарның дәһшәтле явына каршы тора алырбызмы, юкмы? Аксакаллар озак бәхәсләшәләр: сугышыргамы, әллә, дошманнан рәхимлек сорап, бирелергәме? Тик уртак бер фикергә килә алмыйлар. Менә арадан берсе биек манарага күтәрелә һәм диңгез ташкыныдай ябырылып килгән дошман явын күреп, юкка кан түкмәскә, ә капкаларны ачарга киңәш бирә. Дошман шәһәргә бәреп керә һәм халкының күп өлешен кырып бетерә... -
Татар-төрки каһанлыгы
Татар-төрки каһанлыгы 552 елда, татар халкының милли дәүләтләренең иң соңгыларыннан берсе булган Казан ханлыгы җимерелүгә кадәр нәкъ 1000 ел элек барлыкка килгән.
Башка видеолар →
БЛОГЛАР
Бөтен блоглар →
ВИДЕО
-
Флюра Сөләйманова: "Филармония - яшәү рәвешем"
-
“Яшел камин янында. Шәхесләребез”. Газинур Моратка багышланган тапшыру