СӘХИФӘ ИДЕЛ БУЕНДАГЫ 1921-1922 НЧЕ ЕЛГЫ АЧЛЫКНЫҢ 100 ЕЛЛЫГЫНА ҺӘМ АЧЫГЫП ВАФАТ БУЛГАН МӘРХҮМНӘР ИСТӘЛЕГЕНӘ БАГЫШЛАНА.
Орлыклар…
Кара тау төсле олуг иген баржасы яр буена килеп туктады. Яр өстендә орлык төяргә килгән авыл халкы кырмыска оясындагы шикелле ыгы-зыгы килә.
Орлык төялгән арбалар бөтен урамны тутырган, ял итү юк…
Йә, әйдә, хуш! Саубуллашыйк инде.
Гомер китабымның синле битен ябам.
Минем синсез калу… ярты бәла.
Синең үксез калу… — шунсы яман!..
Классик җырчы, Россиянең атказанган, Татарстанның халык артисты Эмиль ага Җәләлетдинов – зыялылык, затлылык, югары профессиональ вокал эталоны. Аның репертуары кебек зур репертуар белән кайсы гына җырчы мактана алыр икән. 26 (!) тематик программа ясаган артист ул. Арада Габдулла Тукай, Муса Җәлил һәм башка бик күп әдипләргә багышланган, Татарстан турындагы программалар да бар… Тукай шигырьләрен тулаем – барысын да яттан белә. Концерт залларында, төрле мәдәни «учак»ларда, китапханәләрдә бихисап чыгышлары әле дә дәвам итә. Ул аларга сәхнәгә яңа гына аяк баскан чагындагыча җентекләп әзерләнә, дулкынлана.
1992 елда ПЕ-2 самолетының бәреп төшерелгән урыны табылды. «Сокол» эзтабарлар отряды Ленинград белән Новгород өлкәсе чигендәге тирән упкында самолет калдыкларына тап була. Җәен бу урыннарга керү мөмкин булмау сәбәпле, эзтабарлар ике кыш дәвамында чокырдан самолет һәм һәлак булган экипаж әгъзаларының мәет калдыкларын чыгара. Кызганыч, бу вакытта нинди дә булса документлар табылмый. Самолетның сакланып калган фрагментында 70х70 мм размерлы Кызыл Йолдыз бар. Димәк, һәлакәткә кадәр экипаж һава сугышында яхшы нәтиҗәләр күрсәткән һәм дәүләт бүләгенә лаек булган.
«Безнең мирас» журналының баш мөхәррире Ләбиб Лерон, җаваплы мөхәррире Ленар Гобәйдуллин, «Казан утлары» журналының баш мөхәррире Рөстәм Галиуллин һәм «Мәдәни җомга» газетасының баш мөхәррире Вахит Имамов Башкортстанда туган әдипләрнең авылларында булды.
«Безнең мирас» журналының баш мөхәррире Ләбиб Лерон, җаваплы мөхәррире Ленар Гобәйдуллин, «Казан утлары» журналының баш мөхәррире Рөстәм Галиуллин һәм «Мәдәни җомга» газетасының баш мөхәррире Вахит Имамов Башкортстанда туган әдипләрнең авылларында булды.
Тел галиме, педагог, ТАССРның атказанган фән эшлеклесе (1961) Вәли Нигъмәтулла улы Хангилдин 1891 елның 4 июнендә Уфа губернасының Бәләбәй өязендәге Иске Сынлы (Сынны) авылында туган.
1911-1914 нче елларда ул Уфаның «Галия» мәдрәсәсендә укый.
1920-1922 нче елларда – Екатеринбургтагы Татар-башкорт педагогика техникумында директор, 1923-1931 нче елларда – Уфада башкорт педтехникумында уку-укыту мөдире.
В.Хангилдин 1930 нчы елларда мәктәпләр өчен татар теле дәреслекләрен әзерләшә.
1943-1966 нчы елларда ул СССР ФА КФ Тел, әдәбият һәм тарих институтында эшли.
1942 елда Вәли Нигъмәтулла улы татар синтаксисына кагылышлы беренче диссертацияне Казан дәүләт университетында яза.
1959 елда В.Н.Хангилдинның «Татар теле грамматикасы (Морфология һәм синтаксис)» исемле монографиясе дөньяга чыга.
В.Хангилдин 1971 елның 2 июнендә вафат булды.
Бик бәхетле булсагыз да,
Тәхетләргә кунсагыз да,
Сарайларда торсагыз да, –
Китмәгез сез балачактан,
Өмет, хыял янар чактан.
Борын-борын заманда булган икән, ди, бер кеше. Бу кешенең исеме Нарый булган, ди, кесә төбе тар булган, ди, тар булса да, бер пот тары сыя торган булган, ди.
Көннәрдән беркөнне Нарый чыгып киткән юлга. Барган да барган, ди, бу. Бара торгач, барып кергән, ди, ялтырап торган боз өстенә. Боз өстенә барып та кергән, аягы таеп, әйләнеп тә төшкән. Шул чакны бөтен тарысы чәчелеп тә киткән моның. Ачуланып сикереп торган да Нарый бозга әйткән:
Язучы Фаил Шәфигуллин Әдәби атналыкта. Балык Бистәсе, 1972 ел. (Шагыйрь Кадыйр Сибгатуллинның шәхси архивыннан)
Фаил Шәфигуллинның архивы Казанның Милли музеенда саклана. Мин аны 1989 елда музей хезмәткәре, Фаилнең якташы Рәмзия Абзалина тәкъдиме белән тапшырган идем. Берничә блокнотын, күп адреслар, күп кенә исем-фамилияләр язылганга күрә, суд эшләренә кирәк булса, дип, архивка бирмичә калдырдым. Фаилнең вафатына утыз тугыз ел тулган көннәрдә ул блокнотларны менә тагын бер кат җентекләп карап утырам һәм тагын игътибарга лаек булырдай фикерләр, сүзләр табам. Кайберләрен «шигырьгә детальләр» дип тә язып куйган ул аларның. Табигый ки, блокнот, Фаилнең яраткан алымы буенча, тиз-тиз сызгалап куелган рәсем-штрихлар белән дә «бизәлгән». Менә ул фикерләр:
Көн-таң атса ява… менә тагын
Коеп үтте июль яңгыры…
— Зонтың астына ал әле, сеңлем?
— Әйдә, алам!
…Алларыңа энҗе яугыры.
Узган гасырның башларында татар артистлары арасында шундый гадәт барлыкка килде: алар, нәсел исемнәрен ташлап, Ауропада яшәүчеләр сыман, сәер кушаматлар ала башладылар. Әйтик: Ильская, Волжская, Болгарская, Ашказарский, Иманский, соңрак Гарский, Мушинский…
Агым суга ташламыйлар
Ак каен каерысын;
Аккошлар да бергә-бергә,
Без нигә аерым соң?
Бир кулыңны, гүзәлем,
Синсез өзелә үзәгем.
Алманиядәге беренче концерт Мальхау шәһәрендә булды. Сәхнәдә – чәчәкләр, урак һәм чүкеч эмблемасы, кызыл материалга «СССР төзелүгә 50 ел» дип язылган. Һәрберебез бик нык дулкынлана. Без, күп милләтле илебезнең вәкилләре, шушы чыгышыбыз белән немецларга мәдәният буенча нинди баскычка күтәрелүебезне исбатларга тиеш. Акрын гына пәрдә ачыла. Халык бию ансамбле «Яшьлек» дигән лирик татар биюен башкара. Егет-кызларыбызның дәртле биюләре, искиткеч киемнәре, тирән хисле музыкабыз немец тамашачылары күңелен беренче минутта ук сихерләде. Финал биюен барлык тамашачы аягүрә басып карады һәм көчле алкышлар белән бүләкләде. «Зур рәхмәт!», «Тагын килегез!» дигән сүзләрне ишетү һәрберебез өчен дә күңелле булды.
19-20 майда Мөслим авылында «МӨСЛИМ РАЙОНЫ ҺӘМ КӨНЧЫГЫШ ТАТАРСТАН: ҮТКӘННӘН – БҮГЕНГЕ КӨНГӘ (ЭТНОМӘДӘНИ ҮСЕШ, ТЕЛЛӘР, ТРАДИЦИЯЛӘР ҺӘМ НОВАЦИЯЛӘР)» исемле Бөтенроссия фәнни-гамәли, тарихи, туган якны өйрәнүчеләр конференциясе узды.
