Яңалыклар

Омск шәһәренең тарихын беләсезме?

Омск Себернең хәрби мәркәзе булып тора. Монда һәрвакыт күп санда рус солдатлары тупланган була. 1838 елда хөкүмәт Омск шәһәрен хәрби мәркәз итәргә һәм биредә хәрби көч тупларга дигән карар кабул иткән.

Шәһәрнең биналары да бик үк иске түгел. Башта — 1716 елда — бу урында кечкенә генә бер авыл барлыкка килә, ләкин кешесе бик аз була. Шуңа күрә бирегә Дон казаклары мәҗбүри күчереп утыртыла. Болар исә дала кыргызларының һөҗүмнәренә каршы тору өчен ныгытма кебек итеп кулланылалар. Ул заманнарда юллар юк, елгаларда пароходлар юк. Патша армиясендә хезмәт биш елга сузыла. Шул сәбәпле солдатлар, теләсәләр-теләмәсәләр дә, хезмәт иткән җирләрендә яшәп кала торган булганнар. Шуңа да карамастан, 1782 елда Омск кечкенә генә шәһәрчек хәленә килә алган. Тирә-ягы бөтенләе белән дала. Күчмә тормыш белән яшәүче кыргызлар, җәй җитүгә күчеп китеп, төрле якка таралалар, кыш кергәч кенә кайтып утыралар. Омск 1824 елда губернага әйләнгән. Әле ул вакытларда да биредә җирле мөселманнардан һәм солдатлардан башка беркем дә яшәмәгән.

Хәйләкәр булудан кечек вакыттан ук саклану тиештер

Хәйлә кылам дип кешене алдау, юк-бар сүзләр илә кешене ышандыру — бик яман вә явыз холыклардандыр. Яман вә ялкау балалар мәктәпкә бармас өчен, яки, барсалар да, сабак укымас өчен «Хәлфә өйдә юк!» яки «Бу көн сабак бирмәде!» дип, өйләренә кайтып, ата-аналарын юк сүзләр илә ышандырырлар. Ата-анасы да, балам алдамый торгандыр, дип инанып, углына ачуланмас. Шулай итеп, мондый яман гадәткә өйрәнгән балалар, бер мәртәбә, ике мәртәбә аталарын яки хәлфәләрен алдап, төрле хәйләләр кылып, алтын кеби газиз гомерен сабак укымый бушка үткәреп, тәмам надан вә холыксыз булып калырлар. Зур булгач та, мондый начар гадәтне ташлый алмый, тагын да зуррак хәйләләргә өйрәнеп, төрле яман эшләр кыла башларлар. Ахырында бу кешенең хәйләкәрлеге галәмгә фаш булып, «Ул хәйләче!», «Ул алдакчы!» дип яман атка калыр. Һәркем аңардан өмет өзәр. Аның эшләгән эшенә, сүзләгән сүзенә инанмаслар, аңа шәфкать вә ярдәм дә кылмаслар. Шул сәбәпле ул, халык арасында үз кадерен үзе югалтып, кадерсез, абруйсыз, надан вә фәкыйрь, эшлексез кеше булып калыр. Гомерен кыен вә мәшәкатьтә үткәрер. Хәйләкәр булудан кечек вакыттан ук саклану тиештер. 

,

Нәрсә ул типкен?

ТИПКЕН — Кояш һәм Ай тартуы нәтиҗәсе буларак, диңгез суының тәүлеккә ике тапкыр күтәрелүе, мәд. (г.), прилив (бусы русча термин). Елганы бугач яки язгы ташу вакытында суның җәелүе дә типкен дип атала, суны бугач, агымның кирегә борылуын шулай ук типкен диләр. «Татар теленең диалектологик сүзлеге» (1993).

Кадыйр Сибгатуллин. Тоткын

Төрле-төрле гамәл-ният корды.

Ирешмәде еллар үтә торды.

Бер почмактан бер почмакка орды…

Аңы арды, җаны яшәп туйды.

Бу тормышка аның юк хаҗәте,

Үзенә дә тормыш нигә кирәк?

Мәрҗанинең кабер ташы

Мәгълүм булганча, мәшһүр галимебез Ш.Мәрҗани Казан шәһәренең атаклы Яңа бистә зиратында җирләнгән. Аның кабере зиратның 15 һәм 16 нчы аллеялары арасында. Әле үләренә өч ай кала ук, ягъни 1889 елның 25 гыйнварында үзенең шәкерте мулла Гобәйдуллага ул хат белән ошбу васыятен язган: «Үлсәм, каберемә бер таш яздырып куй. Бик кечкенә, бер-ике кеше генә күтәреп китәрлек булмасын. Һәм рус сүзе, рус елы куелмасын».

«Синле үз-үземне сагынылган!..»

Кара тәнле җәй җуелган.
Салкын. Яңгыр. Томан.
Ташла әле, кулчатырың! (Эремəссең!) Чылан!
Чылат кабат чәчләреңне, керфегеңне чылат.
Чынлап, яңгыр үтү белән саран кояш чыгар.

Алай да була икән… (хикәя)

Тәнзилә карт кыз булып утырып калды…

Югыйсә, берәүдән дә ким җире юк иде кебек: мәктәпне бер «өч»лесез бетереп, беренче елында ук институтка да барып керде. Аны тәмамлавына, Казанның шактый дәрәҗәле оешмасына эшкә дә урнашып куйды, бер бүлмәле генә булса да, фатир да юнәтте, эсбиркнижкәсендә машиналык акчасы да җыелып килә. Укып, права аласы гына калды. Менә шундый уңган-булган башың белән кияү дә табалмый йөр инде! Артисткалар кебек үк чибәр булмаса да, буй-сыны да зифа булып, күз-кашлары да шактый килешле, югыйсә. Тик төрле әтрәк-әләмгә кияүгә чыгарга сез аны кем дип беләсез!

Уйлый торган йөрәк

Туфан…

Ап-ак кәгазь битенә шушы тылсымлы сүзне язып куйдым да туктап калдым. Бу сүз мине куркыта, бу сүздә ниндидер шом да, гарасат та, олылык һәм олпатлык та бар. Ә инде исемгә әверелгән сүзнең мәгънәсе тагын да зуррак, тагын да тирәнрәк. Бу сүз, бу исем тарих чоңгылларында бата-чума мең бәлаләр кичеп бүгенге көнгә килеп җиткән татар язмышына бик тә аваздаш…

Үз нәсел-нәсәбенең киләчәге хакында чынлап уйлаган кеше баласына очраклы исем кушмый торгандыр. Әти-әнисе тупырдап торган бу улларына туа-туышка ук олы һәм катлаулы язмыш юрагандыр, шуңа күрә татарда сирәк очрый торган гаҗәеп мәгънәле Туфан исеме сайлагандыр…