Яңалыклар

Коръән түгелме икән?

(Бакый Урманче көндәлекләреннән)

Дәвамы. Башы: http://beznenmiras.ru/baki-urmanche/

 

21 июнь.
Тукай күргәзмәсенә җыйналалар. Ләкин һаман шул фәкыйрьлек, акчасызлык, тарлык. Хәтта минем «Тукай»ның гипс моделен алып китәргә машина табалмыйлар, акчалары юк. Динә(13) бичара нишләргә белми.

24 июнь.
«Киришская школа №2 им. Мусы Джалиля»гә Мусаның кечкенә бюстын биреп җибәрдем. Алып киттеләр: Смирнова Галина һәм Курпина Валя.

30 июнь.
Хәсән Гобәйдуллин аркылы Финляндиядән килгән Гомәр әфәндегә14 Тукайның кечкенә бюстын бүләк иттем. Телефон белән сөйләштек. Бик шат булды кебек.

5 июль, сиһшәнбә.
Әбелмәхҗән абыйда(15) булдым. Хатирәләр: Черкен, Казан, Мәкәрҗә. Күп яхшы китаплары бар. Тайярның Истанбулда басылган «Рәһбәре Гөлстан»ын алдым. Шәйхе Сәгъди[нең](16) бу алмас әсәренә җентекләп шәрех язылган. 30 сум.

13 июль, чаршәнбе.
Минем 70 еллыкка карата күргәзмә ясау хакында министр белән очраштым. «Дәрдемәнд»не, агачка күчергәч, 1967 нче елда алам», – диде. Амин.

22 июль.
Әбелмәхҗән абый Шәфигуллин килде. Сами бәкнең17 «Лөгат»ен 20 сумга алдым.

19 август.
Шәехзадә Бабичның бюстын Башкортстан мәдәният министрлыгына тапшырдым. Гипс.
Инде агачка күчерергә кирәк.

27сендә Өфедән кайттым.
Аягым, уң аягым бик авырта. Һаман хафалый.

Сентябрь башланды.
Һавалар да үзгәрде. Көз, көз…
Аяк авырта, эш эшли алмыйм. Остаханәгә газ кертү һаман юк.

7 сентябрьдә, чаршәнбе көн, Мансур Хәсәневтә (18) булып, Рифгать Бигәев һәм
Мидхәт Булатов (19) хакында сөйләштем.

10 сентябрь, шинбә көн.
Язар Зиннәтулла Фәтхуллин(20) белән Үзбәкстан Язарлар оешмасына Тукайның
кечкенә бюстын бүләк итеп җибәрдем.

15 октябрь.
Янә «Аршин мал алан» эскизларын һәм татар кием-салымын башладым.

27сендә «Аршин мал алан» эскизларын һәм киемнәрне – барысы 12 эш илтеп бирдем, Мәскәүгә җибәрү өчен.

24 октябрь, дүшәмбә.
4 көн инде иртән алтыдан төнге 12гә кадәр эшлим. «Театр һәм кием» эскизлары.

28 октябрь, җомга.
Көзге көн. «ОМ»га(21) утырып Чулмантамакка кадәр барып, сабыйлык, үсмерлек чакларымны искә төшерә торган урыннар Каратун, Антон, Салтык кичүләрен күреп
кайттым.

5 ноябрь, шинбә.
Хаҗиморад Казаков(22) керде. Зарлана. Ничек итеп бу бичарага ярдәм итәргә?!.

15 ноябрь, сиһшәнбә көн.
Киностудиядән килеп минем эшләрне экранладылар(23). Ни булып чыгар?..

22 ноябрь.
Бүген композитор Мансур Мозаффарны(24) җирләдек. Иннә лилләһи вә иннә иләйһи раҗигун.

6 декабрь, сиһшәнбә.
«Гарәпләрнең Болгарга килүе» әкрен генә табылып бара. Киемнәр һәм башка йорт-җир әйберләрен табып ясарга кирәк. Мәрҗани(25) ярдәм итә. Төрек-Иран миниатюрлары. Ияр – тогым.

17 декабрь.
Җиһан ханымның туган көн мәҗлесендә булдык. Хәсән Туфан, Җәүдәт Фәйзи, Габдулла Шамуков(26), Бөдәйли һ.б. бар иде. Муса һәйкәле турында сүз чыкты. Кызык карашлар.

24 декабрь.
Ахирел-әмер, Саша килде. «Язгы моңнар»ны калыплый башладык.
Күңел төшенке. Матди як яман. Алга баруы кыен.
Спецполиклиникага бардым, теркәлдем. Ләкин бу хәерчелек туйдырды инде.

26 декабрь.
Шатлык юк. Хыяллар хыял булып калды.

27 декабрь.
Питрәй белән «Язгы моңнар»ны койдык. Уңышлы кебек.

28 декабрь.
Болгарская Гөлсем(27) ханымның 75 еллыгы. Хәсән Гобәйдуллин доклад ясады.

Бакый Урманче үзенең эш урынында. 1960 нчы еллар башы

13 Динә – сәнгать белгече, ул вакытта ТАССРның сынлы сәнгать музее хезмәткәре Динә Кәрим кызы Вәлиева (1936).

14 Гомәр әфәнде – юрист, төрки телләр галиме, җәмәгать эшлеклесе Гомәр Таһир (Үмәр Дәһер, 1910-1992). Һельсинкида Г.Тукай исемендәге мәдәни җәмгыять рәисе.

15 Әбелмәхҗән абый – библиофил Әбелмәхҗән Шәфигуллин (1889-1975).

16 Шәйхе Сәгъди – атаклы Иран шагыйре Сәгъди (1209-1292). «Гөлстан» поэмасының авторы.

17 Сами бәк – күп төрле сүзлекләр һәм белешмәләр төзегән төрек галиме Шәмсетдин Сами. ХIХ
гасырда Истанбулда басылган китаплары Россия империясендәге төрки һәм мөселман халыклары арасында киң файдаланылган.

18 Мансур Хәсәнев – галим, дәүләт эшлеклесе Мансур Хәсән улы Хәсәнов (1930-2010). 1961- 1971 нче елларда КПССның Татарстан Өлкә Комитетында Мәдәният, фән һәм уку йортлары бүлеге мөдире. 1971 елдан Татарстан АССР Министрлар Советы рәисе урынбасары.

19 Мидхәт Булатов – архитектор Мидхәт Сәгадәт улы Булатов (1907-?). 1940-1962 нче елларда Ташкент шәһәренең баш архитекторы.

20 Зиннәтулла Фәтхуллин – Үзбәкстан язучысы Зиннәт Равил улы Фәтхуллин (1903-1987).

21 «ОМ» – ике палубалы елга пассажир теплоходы («Озерный москвич»).

22 Хаҗиморад Казаков – график һәм нәкышьче Хаҗиморат Исхак улы Казаков (1914-1984).

23 Бакый Урманчега багышланган «Сагыш» фильмын төшерү турында сүз бара.

24 Мансур Мозаффар – композитор, педагог Мансур Әхмәт улы Мозаффаров (1902-1966).

25 Мәрҗани – илаһият галиме, тарихчы Шиһабетдин Баһаветдин улы Мәрҗани (1818-1889).

26 Җәүдәт Фәйзи – композитор, фольклорчы Җәүдәт Харис улы Фәйзи (Фәйзуллин, 1910-1973).

Габдулла Шамуков – актер, язучы Габдулла Рухулла улы Шамуков (1909-1981), Б.Урманченың якын дусларыннан берсе. Исеме көндәлекләрдә еш кына Шамук рәвешендә телгә алынган.

27 Болгарская Гөлсем – актриса Гөлсем Муса кызы Болгарская (Өммегөлсем Мостафина, 1891-1968).

 

Текстны басмага Раиф Мәрданов әзерләде.

Коръән түгелме икән?

(Бакый Урманче көндәлекләреннән)

1966 ел

17 февраль.
«Муса» бюстын алып киттеләр.

8 март¹, дүшәмбе.
Аяк бик авырта. Урамга чыгарга куркам, йөри алмам диеп.

2 апрель.
Закирә ханым² әйтте: Казанда бер картонаж фабрикасында иске татарча китаплардан картон тартмалар ясыйлар икән. Берничә машина китереп ташлаганнар. Бер катын, Коръән түгелме икән, диеп, берничә китапны өенә алып кайткан. Кайсы фабрика икәнне анык белмиләр. Гаҗәп! Закирә ханымда Гариф³ хакында сөйләштек.

8 апрель.
Язарлар җәмгыятендә (Язучылар берлегендә) «Тукай замандашлары»ның мәҗлесе булды.
«Яшь ленинчы»га мәкалә бирдем. Котебне яздым.

15 апрель, җомга.
Тукайга атаулы клубта Тукай замандашлары белән очрашу кичәсе булды. Мин дә хатирәләр тарзында бер-ике сүз әйттем. Шамил Касыйм, Шиһаб Әхмәрев, «Болгар» мәскәне, Исмәгыйль Рәми(4).

9 май.
Касыйм Субаевта кунакта булдым. Мәгънәле кеше. Нигъмәт Еникиев белән Чанышевның(5) гаскәрдә һаман ызгышып торуларын сөйләде, икесе дә кызу булган.
Шиһаб Әхмәревне җирләгәннәр(6), әткәйнең дустларыннан соңгысы булса кирәк.

18 май.
Кичен Карый Габдуллага(7) багышланган кичә, Академтеатрда. Карыйны һаман кыерсыталар әле. Бу бөек артистыбызны болай кимсетү кайдан килә икән?
Хөкүмәт әгъзаларыннан берәү дә юк.

Май.
Аһ, җәмалеңне күрергә
Җан күрер күзләр кирәк.
Васфыңы тасвиргә
Коръәндин гали сүзләр кирәк.
Мәхәббәтең Коръәнендин
Күп аятьләр ятладым.
Ятладым шундый аятьләр –
Дүрт китаптан тапмадым!
Хәзрәти Коръән, Зәбур, Тәүрат,
Инҗилеңдин тапмадым.
(Исмәгыйль Рәми сөйләде бер шәкертнең язганыннан.)

28 май.
Тукайның кечкенә бюсты тәмамланды. Ләкин тиражлаучы юк. Һаман сүз.

29 май.
Тукай мәүзугларына башланган график эшләр белән һәүвәрә. Тәмамлавы кыен.
Менә ике көн инде бер ат аягының дөрест рәвешен табалмастан җөдим.

6 июнь.
Тукайның кечкенә бюстын Худож[ественный] фондның сәнгать киңәшмәсендәкарадылар. Янә миңа каршы карар. Иң яман итеп беренче уларак Васил Маликов(8) чыкты. «Мин Б.И.-дән(9) мондый яман эшне көтмәгән идем», – диеп башлады.
Башкаларның сүзләре минем файдага да, минем зарарга да алмаш-тилмәш булды.
Ахырдан Якупов(10) килеп, үзенең эчендә сакланган, тончыган бөтен агуын сипте.
Һәртөрле вак-төяк кабаланулар.
«Яңадан күрсәтергә» дигән карар.

12 июнь.
Фарс уйнап кайттык. Нинди трагикомедия! Бюллетеньнәрне алдым, укып …(11) салдым. Ниндидер Артем Микоян, ниндидер Монахова – кайда кайсысын, белмәдем дә.
Бер карчык әйтә икән: «Бармасак та ярар инде… кызым. Аларны безгә кадәр сайлаганнар бит инде», – диеп (агитатор ханым әйтте).

13 июнь.
Мин янә «Шүрәле» белән һәүвәрә. Урманга кергән саен шүрәлеләр күбәя, төрлетөрле төскә һәм рәвешкә керә баралар. Бу – гаҗәп бер мәүзуг.
Инде «Шүрәле»не театр уены өчен дә язасы, либретто язасы килә башлады. Әлеге куелуы, сәхнәләштерүе «Шүрәле»нең бик шаблон.

19 июнь.
Дөбъяз районының Чыршы авылында Сабан туенда булдык. Хәсән Гобәйдулла(12) алып барды. Ат чабышы булмады, башка уеннары, көрәшүләр яхшы узды.

  1. Көндәлектә ялгыш 7 март диелгән.
  2.  Закирә ханым – язучы һәм журналист, нашир, җәмәгать һәм сәясәт эшлеклесе, репрессия корбаны Фатих Кәриминең (1870-1937) бертуган сеңлесе Закирә Гыйльман кызы Шәрәф. Ире – дин һәм җәмәгать эшлеклесе, язучы, журналист, нашир, репрессия корбаны Борһан Шәрәф (1883-1942).
  3. Гариф – Закирә Шәрәф белән Фатих Кәриминең бертуганы, журналист, җәмәгать эшлеклесе Мөхәммәтгариф Гыйльман улы Кәрими (1888-1934).
  4. Шамил Касыйм – актёр, режиссер, педагог Касыйм Шамил улы (1892-1981). Шиһаб Әхмәрев – педагог, журналист, нашир Шиһаб (Шиһабетдин) Шәрәфетдин улы Әхмәрев (1882-1966). Репрессияләнгән, соңрак акланган. «Болгар» мәскәне – «Болгар» кунакханәсе. Исмәгыйль Рәми – язучы, библиограф Исмәгыйль Габдулла улы Рәмиев (1895-1969).
  5. Нигъмәт Еникиев – хәрби эшлекле Нигъмәтулла Сәлимгәрәй улы Еникиев (1893-1971). Чанышев – хәрби эшлекле, генерал-лейтенант Якуб Җиһангир улы Чанышев (1892-1987).
  6. Ш.Әхмәрев 1966 елның 30 апрелендә вафат булган.
  7. Карый Габдулла – актер һәм режиссер, татар профессиональ театрына нигез салучыларның берсе Габдулла Хәйрулла улы Кариев (Миңлебай Хәйруллин, 1886-1920).
  8. Васил Маликов – скульптор Васил Малик улы Маликов (1924-1992).
  9. Б.И. – Бакый Идрисовичның кыскартылмасы, ягъни Б.Урманче күздә тотылган.
  10. Якупов – нәгышьче, график Харис Габдерахман улы Якупов (1919-2010). 1951-1975 нче елларда Татарстан АССР Рәссамнар берлеге идарәсе рәисе.
  11. Көндәлекнең бу урынында өч нокта куелган.
  12. Хәсән Гобәйдулла – театр белгече Хәсән Хәйрулла улы Гобәйдуллин (1913-1992). 1959-1977 нче елларда СССР Фәннәр академиясенең Казан филиалы Тел, әдәбият һәм тарих институтында фәнни хезмәткәр.

 

Текстны басмага Раиф Мәрданов әзерләде.

Дәвамы бар

1922 ел сәфәре

Без Казанга сентябрь 13ендә ирешеп, 16сында җомга намазыннан игътибарән 17 нче мәсҗиде җамигъда имамлык хезмәтләре кылырга һәм Шәрык телләре академиясендә (шулар арасында мин дә бар) профессорлар рөтбәсендә (дәрәҗәсендә) тәсдыйк кылдырып (раслатып), профессорларга хас паек чыгартты, бөтен мөгаллим вә профессорлар шушы паекны ала алсалар, үзләрен бик бәхетле саныйлар иде. Бер айга алган паегыбыз шушыннан гыйбарәт: 1) утыз кадак арыш оны; 2) ун кадак тары ярмасы; 3) биш кадак борчак; 4) бер кадак
сабын; 5) сигез кадак селедка балык; 6) әшмүха кадак чәй; 7) ике әшмүха махорка тәмәке; 8) ике тартма шырпы; 9) ике кадак ландрин, бусы шикәр урынына простой мампасье иде; 10) бер кадак сары май. Булды. Бу паекны алган көн зур шатлык булды. Мөгаллимнәр бер-берсенә: «Әле син алдыңмы, теге алдымы?» – дип хәбәр итешәләр, «Әмма шәп булды!» – дип шатланып мактап куялар иде.

Шушы паекка камил бер ай хезмәт кылырга тиеш иде. Бу паек ялгыз мөгаллимнең үзенә бирелә, ничә адәм булсалар да, гаиләсен дә шуның белән тәрбия итәргә тугры килә иде. Хариҗдән (тыштан) акча вә азык тәдарек итә (әзерли) алмаган мөгаллим-профессорларның кыш чыгуы соң дәрәҗә авыр булды, ачлык корбаны булып китүчеләре дә аз булмады. Мәшһүр мөстәшрикъ (Көнчыгыш илләре һәм телләре белгече) Катанов шул корбаннардан саналадыр. Шәрык академиясендә гарәп теле мөгаллиме-профессоры уларак Катанов илә икәү тәгаен ителгән идек. Ул рус балаларына, мин татар балаларына дәрес бирүне алып, эшне юлга салган идек. Озак вакытлыча мин истигъфа кылдым (хезмәттән азат ителдем), бөтен шәкерт Катановка калды. Ул да озак дәвам итә алмады, фалиҗ (паралич) булып, ниһаять, дөньядан китте, фалиҗеннән сәламәтләнергә дә исәбе бар иде, ачлыкка
корбан булды. Егерме беренче ел ачлыгы Казан әтрафында июнь башларыннан ук башланды, көннән-көн үзенең дәһшәтен арттырып, ачлык корбаннарын алырга, тиф, ваба вә
башка мөһлик (үлем китерүче) авыруларны таратырга башлады. Шәһәр вә авыл кешеләреннән йөз меңләрчә адәмнәр, капчыкларын күтәреп, ашлык булган губерналарга барып, мең төрле мәшәкать белән юлларда йөреп, ике-өч пот азык табып кайталар, үзләрен һәм гаиләләрен ачлык афәтләреннән коткарып калырга тырышалар иде.

Хөкүмәт тарафындан ачларга ярдәм комитетлары төзелеп, ачларга бик зур күләмдә ярдәм иделергә башлады. Америкалыларның «АРА»лары йөз меңләрчә ашханәләр ачып, ачлык губерналарының һәркайсында миллионларча балаларга аш бирергә тотынды. Болар балаларга ярдәм кеби булса да, күп йирдә «АРА» ашханәләре аркылы миллионларча дәү кешеләр дә туенып чыкты. Немецлар килеп, хастаханәләр ачып, һәртөрле тыйбби ярдәмнәр биреп, йөз меңләрчә иң зәгыйфь балаларга «Нестле» вә әмсале (шуның кебек) туклыклы матдәләр таратып торды. Шөбһәсез, боларның ярдәмнәре бик зур иде, шулай да ачлык афәтләре бик киң рәвештә – утыз миллион чамасында адәмне каплап алган хәлдә таралганлыктан, егерме икенче ел июль башларынача (бер ел артыграк) миллионларчаадәмләр ачлык белән кырылып та бетте.

Югарыда сөйләнгән капчыкчылар үзләреннән арткан азыкларын базарга чыгарып, Казанда кыш буенча сатып тордылар. Акча таба алган адәмләргә азлап сатып алырга мөмкин булды. Шуның аркасында Казан халкы кырылып бетүдән сакланып калды. Фәкать акча табу соң дәрәҗә авыр иде. Акча табар өчен бөтен мәнкулатын (күчмә милек) сатып бетергән йорт хуҗалары йорт-йирләрен сатарга да кереште. Йорт-йир бәһаләре әйбер бәһаләренә караганда да бик күп арзан йөри иде. Хәтта ике-өч катлы мөкәммәл йортлар сатыла, миллион-миллиард исемнәрендә бер кочак акча бирелә: хәлбүки шул кәгазь акчаларны алтын акчага кайтарып караса да, өч йөз-дүрт йөз сум кыйммәтендә генә була иде. Бер кешенең кулында ничек булса, биш йөз сум алтыны булса, бу кеше инде борын заманның 25-30 мең сум торган таш пулатын сатып ала ала иде. Һәм шулай бик күп мөселман сәүдәгәрләре (боларның күбесе азык сатучы капчыкчылар, чөнки алар килтергән азыклар бәрабәренә капчыкларын тултырып кәгазь акчалар һәр йирдә мәкъбүл булып йөри иде, базарда башка акча юк иде) Казанның рус ягыннан рус йортларын сатып алып калдылар. Кабан күленең рус ягында мөселман йортларының күбәюен игътибарга алып, бик әгъля (яхшы) бер мәсҗед салырга да шул чакта ук керешелде, бу мәсҗед бик мөкәммәл булып тәмам булды (сүз Кабан арты мәчете турында бара).

Дөрест, ялгыз ачлык мәҗбүрияте белән фахиш арзанча сатылган йортларны иске хуҗаларына кире кайтарырга хөкүмәтнең низамы да чыкты. Шулай да бу мөселман сәүдәгәрләренең күбрәге алган йортларында низамән дә урынлашып калды. Чөнки болар, авылларда булган кеби, йортларны ике-өч пот онга гына алмаганнар, бәлки, 20-30 мең сумлык йортларга өч-дүрт йөз сум микъдарында алтын яки шуның кыйммәтендә булган берничә капчык кәгазь акча биргәннәр иде. Алтын-көмеш акча һәм алтынкөмештән ясалган әйберләрне сатарга низамән ярый идеме яки ярамый идеме – ансын белмим, әмма болар сатылып тора иде. Һәм төрле шәһәрдә бәһаләре төрлечә була иде. Төркестан якларыннан җыеп кайтучылар байтак табыш белән Казанда саталар, Казан кешеләре, байтак табыш алып, Мәскәүдә сата иделәр. Шулай алтын-көмешне кулдан-кулга, шәһәрдәншәһәргә күчереп, сатып, табыш идеп тора иделәр: шунлыктан даимән боларның бәһаләре үзгәреп, күтәрелеп бара иде. Егерме беренче ел көз көне Казанда ун сумлык алтын тәңкә – ике йөз мең сум, ноябрьдә – биш йөз мең сум, гыйнвар тирәсендә – миллион сум, март тирәсендә – йиде-сигез миллион сум, май тирәсендә унбиш-егерме миллион сумга сатылды. Бу бәһаләр даимән күтәрелеп торган төсле, бәгъзе вакытта төшеп, арзанаеп та китә иде. Озын сүзнең кыскасы: шул ачлык, шул бөлгенлек елында азык бәһаләре күтәрелеп торганы төсле, алтын бәһаләре дә гаять сөргатьле (тиз) күтәрелеп торды, азык бәһаләреннән калышмады. Бер данә ун тәңкәлек алтын илә һәрвакыт бер поттан артыграк богдай оны алып булды. Йортында мең сумлык (алтын белән)
мебеле булган адәмгә караганда, кесәсендә ике-өч данә унарлык алтыны булган адәм бәхетлерәк иде. Тегесе мебеле илә тиз генә бер пот он тәхсыйль итә (кулга төшерә) алмый, ә бусы алтыны илә һәрвакыт таба вә ала иде. Фәкать эш шунда: түгәрәк алтын тәңкәләр сәүдәгәрләр кесәсеннән дә тәгәрәп төшкән, меңгә берсендә генә калган иде. Һәм шунсы да бар, халык кулында алтын тәңкә булган булса, алтын бу кадәр бәһале булмаган булыр иде.

Менә, шушындый бер вакытта миңа сәфәр итәргә тугры килде. Мин Мисырга барырга билгеләнгән идем. Мисыргача юл мәсарифе (чыгымы) алтын белән өч йөз-өч йөз илле сумнар булганлыктан, бу акчаны Казаннан да, Мәскәүдән дә тәэмин итәргә мөмкин түгел иде. (Югарыда сөйләнгәнчә, ул вакытта бу акча фәүкальгадә (гадәттән тыш) зур бер сумма таш пулат бәһасе булырлык микъдар иде.) Шунлыкдан минем юл мәсарифен фәкать Истанбулгача тәэмин итеп, Истанбулдан соңгы мәсарифне тәэмин итүләрен үтенеп, Истанбулда Һилалы Әхмәр (Һилал Әхмәр (Кызыл Ярымай) – Төркиядә хәйрия җәмгыяте, 1868 елда Госманлы империясендә оеша) идарәсенә язачак иделәр. Минем Истанбулгача булган мәсарифне Казан мөселманлары өстләренә алдылар. Башка вәкилләрнең мәсарифләре Мәскәү халкыннан җыелган иганәләрдән тәэмин ителде. (Ачларга ярдәм комитеты Кашшаф хәзрәтләр (Кашшафетдин Кыяметдин улы Тәрҗемани (1877-1943) – 1921 елның азагында Г. Баруди тарафыннан оештырылган Үзәк Диния нәзарәте каршындагы Ачларга ярдәм итү комитетының рәисе) тарафыннан ачылгач та, Мәскәү халкыннан акчалата-әйберләтә байтак иганә җыелган. Бу әйберләргә берничә мәртәбә латарей дә ясадылар. Шул акчалар комитетның эшләрен юлга салырга, вәкилләрне дә, Мәскәүдә торучы ярдәмчеләрне дә тәэмин итәргә тотылды. Бу иганәләр баштан ук шуны күздә тотып җыелган иде. Бу елларда Мәскәү мөселманлары һәр йиргә караганда да баерак иделәр һәм шул байлыклардан аямыйча күп-күп ярдәмдә дә булдылар. Казан мөселманлары шул елга күрә бик зур һиммәт (тырышлык) күрсәттеләр, миңа Истанбулгача юл мәсарифе уларак бер йөз егерме миллион сум кәгазь акча һәм ун данә унарлык (бер йөз сум) алтын бирделәр. Иганә җыю эшләрен Исхак әфәнде Карташов башкарды. Миңа бирергә дип һәрбер унлыкны егерме бер миллион сумга алганлыкны сөйләде. Үземнән соң гаиләмне тәэмин итүне һәм өстләренә алган иделәр, мин сәфәрдә вакыт байтак җыеп гаиләмә тапшырганнар.

Сәфәрем мөнәсәбәте һәм бәйрәм көннәренең гадаты (гадәте) уларак, хассәтән (аеруча) мәхәллә әһеленнән җыелган акчалардан, гаиләмә бер йөз миллион артыграк биреп киттем. Югарыда дигәнемчә, июнь 2сендә җомга көн мәхәлләмә дә, гаиләмә дә катгый сәфәремне белдереп, шимбә көн китәчәк поездга билет алу чарасына керештем. Мәскәүгәчә сәфәр юлдашым Салихҗан бине Вилдан әл-мөәззин Әмирханов булачак иде. Билет-урын эшләрен ул башкарды. Мәскәүгәчә тимер юл билеты уналты миллион иде, йөз мең сумга алынды. Юлда җиңел булсын өчен бик аз әйбер, юлда моталәга (уку) өчен берничә генә китап алдым. Нәгыймә бәйрәм ашлары калдыклары һәм бер савыт бал катыш май вә җитәрлек азыклар куйды. Шулай һәр яктан хәзерлек тәмам ителде.

Троицкида Тукай эзләре

Кичә Троицкида булып узган конференциядә яңгыраган чыгышлардан чыгып, минем фаразлавымча, таганнар  урнашкан әлеге урында (фото) элек йорт (Климов ур., 5) булган  һәм ул йортның хуҗасы Габдерәхим хәзрәт Рахимкулов булырга тиеш. 1912 елда мәшһүребез Тукай, дәвалану нияте илә, Троицкига килә һәм әдәби-музыкаль кичәләрдә катнаша: шагыйрьнең сәүдәгәр Абдулла Яушев һәм мин әле генә телгә алган Габдерәхим хәзрәт йортларында булганлыгы, шәһәрнең иҗади яшьләре, җәмәгать эшлекләре, шул исәптән атаклы ишан хәзрәтләре Зәйнулла Рәсүлов белән дә очрашканлыгы мәгълүм.

Татар боцманматы

1832 елда Мисыр Сүрияне басып ала. Төрек солтаны Мәхмүд II моңа ризасызлыгын белдерә, әмма бернинди чара да күрә алмый. Шул сәбәпле, Мисыр патшасы Мөхәммәд Гали төрек солтаны җирләренә басып керүен дәвам итәргә карар кыла. Госманлы империясенә бүленү куркынычы яный. Моны күреп, әле 1829 елда гына Төркия белән сугышудан туктаган Россия императоры Николай I төрек солтанына хәрби ярдәмен тәкъдим итә. Госманлы империясенең бүленеше, аеруча Франция белән Англиянең бу төбәктә йогынтысы көчәюе Россия өчен дә куркыныч була. Төрек солтаны моңа бик теләп ризалаша, аның мөрәҗәгатен истә тотып рус хәрби флоты кораблары Босфорга кузгала.

Пәйгамбәребез Мөхәммәднең (с.г.в.) хәдисләре

Әбү Һөрәйра разыйаллаһу ганһү риваять итә. Рәсүлуллаһ салләллаһу галәйһи вәсәллам әйткән: «Адәм углы сәҗдә аятен укып сәҗдә кылса, шайтан читкә аерылып китеп елар һәм әйтер: «Нинди зур нәдамәт (үкенеч), Адәм углы сәҗдә белән боерылды, сәҗдә дә кылды, аңарга җәннәт булды. Мин дә сәҗдә белән боерылдым, тыңламадым. Миңа тәмуг булды», – дияр».

«Тәндә җан бар әле»

(Буага Беренче бөтендөнья сугышыннан хатлар)

Казан федераль университетындагы Фәнни китапханәнең Сирәк китаплар һәм кулъязмалар бүлегендә Беренче бөтендөнья сугышында әсирлеккә төшкән Әхмәдтәүфикъ Вахидовның хатлары саклана. Алар Германиядән һәм Австриядән Буа районының Яңа Тинчәле авылында яшәүче әти-әнисенә, туганнарына адресланган. Барлыгы – 18 хат. Шуларның тугызы – рус телендә, калганнары – гарәп графикасында татарча язылган. Хатлар 1914 ел белән башланып, 1918 елның 7 августы белән тәмамлана. Эчтәлегенә килгәндә, аларда сугыш хәлләре, әсирләр тормышы турында әйтелмәсә дә, һәрдаим посылка сорап язуы, хатларда еш очрый торган «тәндә җаным» гыйбарәсен куллануы хәлләренең җиңел булмавы турында сөйли. Хатларда Әхмәдтәүфикъның әти-әнисенә, туганнарына, күрше һәм таныш-беләшләренә ягымлы сүзләре, әдәби һәм матур теле игътибарга лаек.

Тарихчы-галим Сәвия Михайлованың тууына 80 ел

Тарихчы, тарих фәннәре докторы, Татарстанның атказанган фән эшлеклесе, Татарстан Республикасы ФАнең «Рухи культура һәм гуманитар белемнәрнең үсеше» дигән фәнни Советының рәисе, 1994 елдан Халыкара Төрки академиянең академигы Сәвия Мөхәммәтдин кызы Михайлова 1942 елның 21 сентябрендә Саба районының Туктамыш авылында туган.

Ул Көнчыгыш, Европа һәм Себер төрки халыкларының тарихын, аларның рухи һәм сәяси культуралары формаларын, Шәрык дөньясын һәм Россия Көнчыгыш халыкларының мәгърифәтчелек үзенчәлеге мәсьәләләрен, хәзерге заманда милләтара мөнәсәбәтләр һәм милли мәдәниятләрнең узара багланышлары проблемаларын өйрәнә.

Сәвия Михайлова тарафыннан 150дән артык фәнни хезмәт иҗат ителгән.

Ул 2007 елда вафат булды. Казан шәһәренең Юдино зиратында җирләнде.