Яңалыклар

Ләбиб Лерон: «Күләгәдә бармак пешә!»

Пандемия вакытында хаҗ кылуны туктатып торганнар иде. Быел йөздән артык Татарстан кешесенә изге сәфәргә чыгарга насыйп булды. Мөфти Камил хәзрәт Сәмигуллин белән «Гаилә» мәчете имам-хатыйбы Рөстәм хәзрәт Хәйруллин да хаҗ кылучылар арасында.

Минада тормыш кайный!

«Безнең мирас»ның баш мөхәррире Ләбиб Лерон редакция белән элемтәгә чыгып, сәфәр барышы турында сөйләп алды:

— Без хәзер Мина дигән җирдә, Мәккәдән ерак түгел. Шәйтаннарны таш атып куа торган Гарәфәт тавы үзәнендә урнашкан ул. Мина җирлегендә 100 меңнән артык чатыр бар, анда 3 миллион тирәсе кеше урнаша ала. Без Татарстанга бүленеп бирелгән палаткаларга урнаштык, мин үземчә аны тыкрык дип атыйм. 

Монда тормыш кайный! Мәчетләр дә бар. Хәзергә палаткалардан бик чыгып йөргән юк анысы, эссе. Ир-атлар бертуктаусыз нәрсәдер ташый, чүптән чистартып йөрүчеләр дә бар. Теләгән нәрсәнең барысы да якында гына. Тыкрык кебек җирләрдә чәйләр куелган. Кирәк кеше су эчә, салкыны да, җылысы да җитәрлек. Суыткычларда судан кала лимон соклары да бар.

Ләбиб Лерон «тыкрыгы»

Ашау мәсьәләсенә килгәндә, барып җитүгә коры паёк тараттылар. Кайнар ашы да бар иде. Чәен алып керәбез, палаткада да кайнатып алабыз: үзем белән телефонны заряжать итәргә җайлы булсын, дип озынайткыч (удлинитель), переходниклар алган идем…

Монда бик кызу. Күләгәдә басып торып телефонга аудиохәбәр яздырган арада бармак пешә!

Күрше палаткада мөфти хәзрәтләре Камил Сәмигуллин яши. Хәзерге вакытта үзләрендә вәгазь сөйли, безгә хәтле ишетелеп тора. Кереп, фото-видеога да төшереп чыктым әле.

Хатын-кызлар да, ир-атлар да ап-ак киемнән монда. Әлбәттә, кара киемнән йөрүчеләр дә бар, ләкин күбесе актан — күркәм күренеш!

Күпләр мөфти Камил хәзрәт Сәмигуллин вәгазен тыңларга җыелган

Менә шундый хәлләр. Алла боерса, хаҗ гамәлләрен кылып, гөнаһларыбыздан арынырга язсын.

Редакциядән: Исламда матди хәле яхшы булган һәрбер мөселманның гомерендә бер тапкыр хаҗга баруы фарыз кылынган, ягъни бу вазифа мөселманнар өчен диннең биш баганасыннан берсе.

Ләбиб Лерон фотолары

, ,

Шәриф Камал: уйланулар

Борынгы кыргыйлар күрше халыкларга һөҗүм баскынлыкларын утлавык өчен көрәш максатларына нигезләсәләр, хәзерге немец-фашистик кыргыйлары, шул ук максатларга «тормыш мәйданы» өчен көрәш исеме биргән хәлдә, бандитлыкның төп хасияте – үтерүчелек, талаучылык җинаятьләрен иң тупас, иң әшәке һәм җирәнгеч ноктага җиткереп үтиләр.

***

Халыклар борын-борыннан үзләренең йорт-җирләрен басып алучы һәм шуңа омтылучы явыз дошманнарын, үзләренең хикмәтле иҗат җимешләре – әкиятләрендә чирканыч, зәһәр аждаһа итеп чагылдырганнар. Ул хәшәрәт, әлбәттә, коточкыч усал була: һәркөн берәүне ашый да тора. Ә халыкның инде моңардан бөтенләй коты алынган. Бары, кем кайчан ашалырга тиешлек турында тәртипне югалтмас өчен, кизү билгеләүдән башка чарасы калмаган! Ләкин чара табыла: халыкның бәхетенә каршы, бер батыр егет килеп чыга. «Дөньяны ашыйм!» – дип җикереп торган аждаһага каршы көрәш ача ул. Аждаһаның җиде (тугыз яисә унике) башын ул берәм-берәм кырып бетерә. Шулай итеп халыкны һәлак булудан коткара. Әкияттәге батыр егет халыкның аңлы күмәк көченә киная итеп алына, аны шулай дип аңларга кирәк. Ә аңлы күмәк көч үзенең хаклылыгына ышанып көрәшә икән, ул җиңелми, һәрвакыт җиңә.

***

Матур әдәбиятка бәя куйганда, иң башта без аның «чын»лык, табигыйлек һәм тормыштагы хәлләрнең, вакыйгаларның ни дәрәҗәдә күңел төбәрлек сызыкларын ала белү ягын күздә тотабыз. Әсәрне шушы яктан үлчәү – тәнкыйтьче, әдәбиятчы үлчәве генә түгел, һәрбер укучы, һичшиксез, шушы әйтелгән якларның җитешлек яисә җитешсезлегенә карап, күбесенчә үзе дә, эшнең нәрсәдә икәнлеген сизмичә, әсәргә бәя куя, ярата яисә яратмый.

,

Кулаклар кемнәр алар?

Кулаклар – Октябрь инкыйлабына кадәрге Русиядә таза тормышлы крестьяннарның атамасы. Кулак дип эре җир биләмәләренә һәм җитештерү җиһазларына хуҗа булып, яллап эшләтүчеләрне йөрткәннәр. Ягъни аларның башка кешене яллап эшләтә алулары кулак булмаган крестьяннардан аерып торган төп фактор булган. Юридик яктан караганда, үз гаиләсе көченә генә таянып, яхшы тормыш алып баручы, әмма яллап эшләтү хезмәтеннән файдаланмаучылар кулаклар катламына кертелмәгән. XX гасыр башына кадәр Русиядә кулаклар катламы халыкның якынча 20 процентын тәшкил иткән, ә ил күләмендә җитештерелә торган икмәкнең 50 процентын алар биргән.

Егерменче еллар ахырында СССРда ялгыз крестьян хуҗалыкларын берләштерү юлы белән башта коммуналар, аннары күмәк хуҗалыклар (колхозлар) оештыру кампаниясе башлана. Колхозлар оештыру белән бер үк вакытта «Кулакларны сыйныф буларак юк итү» сәясәте алып барыла башлый. Колхозлар төзү һәм «кулакларны юк итү» кампанияләре Коммунистлар Партиясе инициативасы белән башлана һәм гамәлгә ашырыла.

Үтәмештәге кулаклаштыру чорына бәйле документлар


1930 елның 30 гыйнварында ВКП(б) Үзәк Комитеты Политбюросы «Тоташ коллективлаштыру үткәрелгән районнарда кулак хуҗалыкларын юк итү буенча чаралар турында» карар чыгара. 1921 елда хөкүмәт законы белән җирне арендага алу һәм яллы хезмәттән файдалану рөхсәт ителгән булса, тугыз елдан соң кабул ителгән әлеге карар буенча җирне арендага алучыларны һәм яллап эшләтүчеләрне кулаклар итеп тану, аларның милекләрен тартып алу һәм авылдан куу кирәклеге турында әйтелә. Кулакларның җитештерү чараларын, мал-туарын, хуҗалык һәм торак корылмаларын, чәчүлек запасларын, терлек өчен әзерләнгән азыкны, финанс байлыкларын (акцияләрен һәм акчалата тупланган запасларын) конфискацияләү таләп ителә. Тартып алган җитештерү чараларын колхозларга тапшыру һәм аларны ярлылар өчен колхозга керү взносы итеп санау турында әмер бирелә. Кулакларның милекләрен барлау, ачыклау, конфискацияләү һәм гаиләләрен авылдан куу гамәлләрен башта колхозчылар һәм ярлылар җыелышларында карау кирәклеге белдерелә. Хөкем карарларын судларда карамыйча да чыгару рөхсәт ителә. Шул ук вакытта кулакларга яшәгән урыннарыннан үз теләкләре белән күченеп китү һәм милекләрен сату тыела.

Политбюро карары нигезендә кулаклар катламына кертелгәннәрне өч төркемгә бүлеп карыйлар:

— беренче төркемгә «контрреволюцион кулак активы»н, террор һәм фетнәләрне оештыручыларны керткәннәр. Аларны кичекмәстән кулга алырга, гаиләләрен илнең төньяк һәм көнчыгыш районнарына озатырга кушылган;

— икенче төркемгә «контрреволюцион кулак активы»ның калган өлешен, аеруча иң бай кулакларны һәм ярымалпавытларны керткәннәр. Аларны илнең ерак районнарына сөрергә кирәк дигән әмер бирелгән;

— өченче төркемгә «башка кулаклар» кертелгән.

«Башка кулаклар» – бу бит шикле сүзләр! Кемнәр соң алар «башка кулаклар»? Алар үз районнарында калдырылырга, әмма колхоздан читтә булган участокларга таратып утыртылырга тиеш булган. Игътибар итик: «аларны үз районнарында калдырырга» кушылган. Әмма кайбер җирлекләрдә, мәсәлән, Үтәмештә бу әмер кәгазьдә генә калган, гамәлдә ул арттырып үтәлгән. Барлык төркем кулаклар да, аерып тормыйча, гражданлык хокукларыннан мәхрүм ителгән.

Кулаклар дип саналган гаиләләрдә 18-60 яшьтәге хезмәткә яраклы ирләр булмаса, шулай ук партиядә, комсомолда әгъзалыкта торган һәм революция хәрәкәтендә катнашкан гаилә әгъзалары булса, андыйларны сөргенгә дучар итәргә ярамаган. Үтәмештә бу таләпне дә үтәмәгәннәр.

***

Үтәмеш кулаклары турында язманы тулысынча «Безнең мирас» журналының июнь санында укый аласыз.

,

Татар милли киемнәрендәге төс әһәмияте

XX гасыр башына кадәр милли кием этник мәдәният яссылыгында зур роль уйный.  Киемгә карап, кешенең яшен, катламын, динен, җәмгыятьтәге статусын, гаилә хәлен белеп булган. Тегелгән материалдан, тегү катлаулыгыннан, яңа тенденцияләрне кулланудан, декоратив элементлар һәм асылташлар күләменнән тыш, зур мәгънәви йөкләнешне үзендә костюмның төсе, бизәкләрнең нинди төсле фонда урнашуы да алып килгән.

Татар милли костюмында кызыл, ак, алтын, яшел төсләр өстенлек алган, кара төс тә еш кулланылган. Хатын-кыз күлмәкләре сары, аслу, кызгылт-сары, шәмәхә, зәңгәр, яшел, сирәк кенә кызыл төс белән тегелә торган булган. Авыл халкы киемнәрне чуар бизәкле тукымадан теккән, өстенлекне ачык зәңгәр, сары, яшел һәм алсу төсләргә биргән.

Татарлар арасында иң изге дип яшел төс саналган. Ул барлык мөселман халыкларында үзенчәлекле илаһи аерымлык билгесен символлаштырган,  хәтта төрекләр яулаган күп җирләрдә христианнарга яшел төстәге киемнәр киеп йөрү тыелган булган.

Ак төс шулай ук исламның төп төсләренең берсе булып санала һәм чисталык, сафлык белән ассоциацияләнә; бу яктан караганда, яңа туган баланың татарларда чиста ак киндер тукымага төреп алу кабул ителгән булуы да аңлашыла. Ак төс Казан татарларында хатын-кыз костюмының төп төсләреннән берсе буларак, практик яктан уңайсызлыгы аркасында, киң таралыш алмаса да, ак калфак кызлар киеменең аерылгысыз атрибутына әйләнә. Шулай ук күп кенә татарларда ак төс матәм яки картлыкны символлаштыра. Мондый киемнәрне гадәттә җеназага китүче олы яшьтәге хатын-кызлар һәм ир-атлар кигән.

Татар халкы мәдәниятенә зәңгәр төснең семантикасы мәҗүсилектән килә: зәңгәр төс — ул күк йөзе, Тәңре төсе; татар шигъриятендә аны куллану еш кына матурлык, бәхет, хыяллар, бай эчке дөнья образларын чагылдыра. Булачак костюмнарның төсенә килгәндә, зәңгәр төскә, гадәттә, бай, хәлле кешеләр мөрәҗәгать иткән.


Яшел һәм зәңгәр төсләр белән беррәттән, иң күп кулланыла торган төсләрнең берсе кызыл һәм көрән төсләрнең төрле төсмерләре булган. XVIII гасырда исә кызыл төскә зур игътибар бирелгән. Ул хуҗаның бай катламнан булуын сөйли, ә бераз соңрак мал-мөлкәтле булуын да күрсәтә башлый. Әмма киләсе гасырда аның әлеге мәгънәсе җитдилеген югалта. Кызыл төстәге киемнәрне, аларның купшылыгы аркасында, милли бәйрәмнәргә һәм дәрәҗәле чараларга кия башлыйлар. Дини әдәбиятта кызыл төсне еш кына көчле шәхесләр, хис-кичерешләр, мәхәббәт белән бәйләгәннәр. Өстәвенә, ул керәшен татарларының төп төсләренең берсе булып саналган, шуңа күрә Казан татарлары, бигрәк тә өлкән яшьтәге кешеләр, кызыл киемнәргә аерым бер саклык белән караганнар һәм аны көрән төс белән алыштырганнар.

Хәзер татар милли костюмнарында иң якты һәм колоритлы төсләрне очратырга була. Еш кына ир-ат һәм хатын-кыз киемнәрендә зөбәрҗәт, зәңгәрсу төсләрне күзәтергә мөмкин. Алар һәрвакыт контраст тоннар һәм ачык төсле бизәкләр белән катнашып киләләр. Алтын яки сары төс белән чигелгән бизәкләр дә очрый. Алар исә милли костюмны тагы бизи, аңа үзенчәлек өсти.

Малмыж татарлары телендә мари атамалары

Күпьеллык күзәтүләр нәтиҗәсендә туган мәкаләмнең исеме, мәгълүм әйтемдәгечә, җисеменә туры килә. Беренчедән, бу язма шәхси карашны, ягъни Малмыж татарының җирле мариларны ничек күзаллавын чагылдыра. Биредә тупланган мәгълүмат укучыга кызыклы һәм мавыктыргыч булыр дип өметләнәбез. Бәлки, бу мәкаләдәге кайбер фактлар галимнәрнең дә игътибарын җәлеп итәр һәм алар аны тарихи-этнографик чыганак буларак кулланырлар.

Ләбиб Лерон медаль белән бүләкләнде

29 июнь көнне «Европа-Азия» Халыкара гуманитар академиясенең утырышы узды. Биредә ел дәвамында башкарылган эшләргә нәтиҗә ясалды, алга куелган планнар турында фикер алышу булды һәм кунакларның яңа китаплары тәкъдим ителде.

Шагыйрь Әмир Мәхмүдовның тууына 75 ел

Шагыйрь, әдәбият галиме, филология фәннәре докторы (1999), җәмәгать эшлеклесе Әмир Гобәй улы Мәхмүдов 1947 елның 28 июнендә БАССРның Әлшәй районындагы Гәбдерәшит авылында туган.

Туган авылында – сигезьеллык, район үзәге Раевкада урта мәктәпне тәмамлагач, ул 1965-1969 нчы елларда Башкортстанның Бөре шәһәрендәге педагогия институтының рус филологиясе бүлегендә белем ала.

1974-1981 нче елларда – СССР Фәннәр академиясе Казан филиалының Тел, әдәбият һәм тарих институтында, 1981-1992 нче елларда – Казан педагогия институтында, 1998-2002 нче елларда ТР Фәннәр академиясенең Тел, әдәбият һәм сәнгать институтында эшли.

1990-1995 нче елларда ул Казанда «Суверенитет» исемле газета чыгара.

«Матурлык тантанасы» (1983), «Мәңгелек моң» (1987) һәм «Әмир иле» (2008) дигән шигырь китаплары авторы.

Әмир Мәхмүдов 2018 елның 15 маенда Казанда вафат булды һәм туган авылы зиратында җирләнде.