Тарихи мирас рубрикасы буенча яңалыклар
-
Башымнан узган эшләр
Бара торгач, Төркиядән минем җаным тәмам сүнде, ничек булса да Русиягә кайтып үземә бер хезмәт табу кайгысы башыма керде. Ләкин минем Русиягә кайтырга бер манигъ (тыю) бар: мин әле солдатка каралмаган идем. Төркиядә калачак булсам, солдатка каралуның кирәге дә юк иде. Кайту фикере башка кергәч, ул мәсьәләне хәл кылу кирәк булды. Шул фикер башыма кергәч, мин бик зур ахмаклык эшләдем. Өченче сыйныфның имтиханнарын биреп торганда, имтиханнар беткәнне көтмичә, ике-өч имтихан калгач, пансионда укый торган Ибраһим Камалов белән без кайтып киттек. -
Халык шагыйре таҗын кигән Тукай
Дөньяның төрле кыйтгаларында сибелеп яшәгән милләттәшләребез өчен Тукай һәрчак туган ил һәм миллилек символы булып тора. Тукай шәхесе, аның тормышы, үлемсез әсәрләре аша яшь буында милли рух, туган телгә мәхәббәт тәрбияләнә. Ерак Шәрыкта дөнья күргән вакытлы матбугатта иң күп яктыртылган темаларның берсе булып Тукай шәхесе һәм иҗаты торуы да шуның белән бәйле. Һәр татар гаиләсендә, Коръән белән беррәттән, туган илдән алып килгән Тукай китабы сакланган. Шагыйрьнең әсәрләрен тарату, таныту, аның мирасын саклау өчен мөһаҗирләр үзләре дә Тукайның китапларын бастырып чыгарган, дәреслекләргә шагыйрьнең балалар өчен язган шигырьләрен керткән. -
100 ел элек татар дөньясы
«Авыл хуҗалыгына булышлык күрсәтү комитеты», Татарстандагы мохтаҗ халыкларга ризыклата ярдәм итү өчен, соңыннан кайтарып бирү шарты илән, Мәскәүдән алтынлата биш мең сум акча җибәрергә булды. Түләүнең мөддәте бер ел. Шуның белән бергә, Минзәлә кантонының башкаларга караганда артыграк дәрәҗәдә ярдәмгә мохтаҗ икәнлеге беленде. Шуңа күрә бу ярдәм беренче нәүбәттә аңа биреләчәк. Моннан башка, Татарстандагы балаларга ярдәм сорап та комиссиягә мөрәҗәгать итәргә дә карар бирелде. -
Тува һәм Хакасиягә археографик сәфәр (Көндәлекләрдән)
Борынгы төрки руник язма текстлар белән натурада танышу, шундый текстлардан эстамп-копия алу тәҗрибәсенә өйрәнер өчен, шулай ук мәҗүси архаик тормышлы төрки халыклардан берсе тувалылар белән якыннан танышып кайту максаты белән, Тува АССРга археографик экспедиция оештырырга булдык. Бер уңайдан, борынгы төрки руник язмалар һәм борынгы төрки тарих буенча специальләшүче студентларны да практикага алып барасы иде. Әзерләнү шактый озак булды, күп мәшәкать күрергә туры килде. Бик кыенлык белән генә җыела алдык, чөнки минем татарлар арасында үткәрә торган археографик экспедицияләрнең тәҗрибәләре бу очракта әллә ни нәтиҗәле түгел иде шул. Дөреслектә, бу өр-яңа – гел кыр шартларында уза торган экспедиция. Чатыр, «йокы капчыклары», казан-учакларыбыз белән – бер төркем «чегәннәр» без! Моннан алда Апас якларында булып кайту да комачаулыклар тудырды. -
Кимәк каһанлыгы
...Татарларның хөкемдары үлеп, ике улы кала; өлкәне патшалык итә башлый, кече улының көнчелеге кузгала. Ул Шад исемле була. Абыйсын үтермәкче итә, тик уңышсызлыкка очрый һәм үзе белән кәнизәген алып качып китә. Бер зур елга ага торган җиргә барып туктыйлар. Анда агачлар үсә, киек кош-корт бик күп. Ханзадә шунда чатыр кора һәм көн итә башлый. Үзенең кәнизәк юлдашы белән ул көн саен ауга йөри. Ит белән тукланалар, ә кеш, тиен һәм ас тиреләреннән үзләренә кием тегеп кияләр. -
100 ел элек татар дөньясы
Арча кантоны Кукмор волосте Күлбаш авылы 250 йортлы шактый гына зурлыкта булып, халкы әүвәлдән кыш көннәрен чыпта, күлүк эшләп көн күрә торган булган. Башка вакытта күлүкне аерым байларга эшләп, эшләгән эшләрен байларга арзан хакка биреп, эксплуатировать ителгәннәр. -
Башымнан узган эшләр
Истамбулда Казан байларыннан кемнеңдер вакыф иткән бер йорты барлыгын, ул йортта фәкыйрь юлчыларга, бигрәк тә шәкертләргә түләүсез фатир бирелгәнен, Стамбулда арабачыларның (арбачыларның, извозчикларның) күп алганнарын күргәннән «Казанлы тәкиясе»нә багажларны хәммалга (йөк ташучыга) күтәртеп бару тиеш булганын остазыбыз Кәшшаф абзый миңа сөйләгән иде. Шуның өчен мин, көймәдән чыккач, извозчик эзләп тормадым. -
Евразия далалары күчмәннәрендә мөселман гигиенасы
Евразия далаларына ислам VII-VIII гасырларда үтеп керә башлый һәм, чисталыкка, пакьлеккә өндәгән дин буларак, күчмә халыкларның шәхси гигиенасына, һичшиксез, гаять зур, уңай йогынты ясый. Билгеле, мөселман мәдәнияте барча ыру-кабиләләр арасында берьюлы, тиз таралмаган. Өстәвенә, дала күчмәннәре аны беркадәр аерма белән, үзгәрәк рәвештә (беренче чиратта – йолаларны үтәү ягыннан) кабул итә. -
Шагыйрь Даут Гобәйди васыяте
Шагыйрь Даут Гобәйдинең дәһшәтле Ватандашлар сугышы вакытында – 1919 елда язылган һәм авылдашларына адресланган васыять-мөрәҗәгате Әгерҗе ягы авылларында кулдан-кулга гарәп язуында күчерелеп таралган. Ул, васыятен язганнан соң өч атна узгач, колчакчылар тарафыннан вәхшиләрчә җәзалап үтерелгән. Күренекле шагыйрь, мулла һәм педагог, китаплар һәм дәреслекләр авторы, тәрҗемәче Даут Гобәйдинең (1873-1919) әсәрләре, педагогик эшчәнлеге һәм колчакчылар кулыннан ерткычларча җәзаланып үтерелүе турында республика матбугатында аз язылмады. Милләтпәрвәр шагыйрь Рәшит Әхмәтҗанның Даут Гобәйдигә багышланган шигыре дә бар. -
100 ел элек татар дөньясы
Төбәктә татар авылларында күрәзәчелек «кәсебе» мәйдан алып бара. Мәсәлән, Бәчек авылында мәшһүр «Сабира» карчык киләчәктәге эшләрдән хәбәр биреп, «кәрамәт» күрсәтеп ята... Авыллардан аңсыз хатын-кызлар, авыручылар, әйбере таланган кешеләр, солдатта уллары хәбәрсез югалган аналар шул карчык янына барып, май, йомырка, он биреп, «юранып» кайталар. Аннары карта белән күрәзәчелек кылучылар да күренгәли. -
Тетелеп беткән китап кәлҗемәләре... Кызганыч картина!..
Көн болытлы, пыскак яңгырлы һәм салкын булды. Күңелсез. Сабан туе уңмаячак. Сәгать 10га кадәр өйдә аунап яттык. Моннан соң, малайларны ияртеп, Сабан туе мәйданына бардык. Элек ат чабышы булды, биш ат иде, бер кечерәк кенә җирән ат узып килде (5 км җирдән). Моннан соң капчык белән сугышу уены булды. Күңелле генә. Ә багана башына менү исә шактый азартлы һәм кыен эш икән. Бер егет, башына менәргә метр ярым чамасы гына калганда, кире шуып төште: ике аягының чилтәре дә сыдырылган, канга баткан иде... Калганнарына да шактый эләкте бугай... -
Тетелеп беткән китап кәлҗемәләре... Кызганыч картина!..
Археографик эзләнүләрне дәвам итәбез. Быел да Тау ягында – Апас һәм Югары Ослан районнарының татар авылларында эшләргә тиешбез. Экспедиция составында биш кеше: үзем, татар бүлеге студенты Фәрит Миңнуллин, тарих бүлегеннән Хәлим Айсин, Әмир Галимов һәм шофер Якуп Хөснетдинов. Малайларның икесен алдан ук җибәрдем. Үзем нибары 10 июньдә генә (нәкъ бер атнага соңарып) юлга чыктым. Әле ике көннән кире әйләнеп кайтырга тиешбез, машинага да, үземә дә сайлауда катнашырга кирәк. Шулай итеп, болай да бер атнасы юкка чыккан сәфәребез тагы ике-өч көнгә өзелеп торачак. -
Купай – үзенчәлекле авыл
Купай авылы Мари Иле Республикасының Бәрәңге районында, авыл җирлеге үзәге булган Мазарбашыннан төньякка таба 2 км ераклыкта урнашкан. Ул 1782 елга кадәр Казан губернасының Өрҗем өязенә керә. Аннан Вятка губернасының Өрҗем өязендәге Буйск һәм Төрәк волостьларына карый. Соңрак – Сернур, 1924 елдан – Мари-Төрәк кантоннарында, 1931 елдан Бәрәңге районы составында була. Купай авылы хәзерге Мари Иле Республикасының көнчыгыш өлешендәге башка татар һәм мари торак пунктлары арасында һәрвакыт аерылып тора. Әлеге үзенчәлек нәрсәдә чагыла соң? Бу мәкаләдә шул хакта язарбыз. -
Сөннәтче бабайлар язмышы
«Масрада ирләр озын буйлы, эре тешле, кап-кара кашлары бергә кушылган – үзенә бер аерым кешеләр. Алар, имеш, Казан ханлыгы чорында миссионерлар ролендә бу якка килеп урнашканнар. Миссионерлыкның конкрет программасы да булган, мөселманлыкка чыккан халыкның ир балаларын сөннәткә утыртырга кирәк икән», – дип яза «Торналар төшкән җирдә» әсәрендә Мөхәммәт Мәһдиев. Менә каян килеп чыккан икән Кесмәс буена сөннәтчелек! Масра авылы икәү – Яңа һәм Иске Масра. Әлеге авылларда яшәүче ирләр, бер-берләреннән өйрәнеп, ир балаларны сөннәткә утырткан. -
100 ел элек татар дөньясы
Соңгы көннәрдә төрле совет мөәссәсәләрендә (оешмаларында) һәм халык комиссариатларында, урыс эшчеләрен татарчага өйрәтү эше яхшы юлга куела башлады. Саулыкны саклау халык комиссариаты белән Гадлия (юстиция) халык комиссариатлары бу эштә беренче урын тоталар. Саулыкны саклау халык комиссариатында татарча укучы урыс хезмәткәрләр татарча өйрәнүгә бик нык әһәмият бирә. Шушы көннәрдә генә андагы хезмәткәрләрне татарча укытыр өчен яхшы мөгаллим чакырылды.
Башка видеолар →
БЛОГЛАР
Бөтен блоглар →
ВИДЕО
-
Флюра Сөләйманова: "Филармония - яшәү рәвешем"
-
“Яшел камин янында. Шәхесләребез”. Газинур Моратка багышланган тапшыру