Яңалыклар
-
Ислам дөньясы. Госманлы консуллыгында
Мин беркөнне консуллыкка бардым. Яшь кенә бер һинд кешесе дә килгән иде. Консул җәнаплары, шул мөхтәрәм кеше белән таныштырып, миңа болай диде: Таныш булыгыз. Бу егет Англия королевасының урду теле укытучысы доктор Рәфигуддин Сахиб, бик ватанпәрвәр кеше. Абдулхамид заманында королева Викториянең киңәше белән Истанбулга да барган, исламият хакына гаять зур хезмәт куйган шәхес. Кызганыч ки, идарә алмашу көннәренә туры килеп, Хәлифәлек мәркәзендә тиешле кешеләр белән күрешеп сөйләшә алмаган. -
Казакъ җирендә дан алган Кәшафетдин Минзәләви
Без татар-казакъ дөньясындагы үзара багланышларны чагылдырган мәкаләләрнең вакытлы матбугатта, басма китапларда шактый еш күренүен күзәтәбез. Шулай ук, казакъ һәм татар галимнәреннән Чокан Вәлиханов (1835-1865) һәм Хөсәен Фәезхановларның (1823-1866) эшлекле элемтәләре, Мифтахетдин Акмулла (1831-1895), Галимҗан Ибраһимов (1887-1938), Зариф Бәшири (1888-1962) кебек әдипләрнең казакълар арасындагы эшчәнлекләре хакында да теге яки бу дәрәҗәдә хәбәрдар. Алга таба сүз казакъ халкы арасында яшәгән зыялы якташыбыз Кәшафетдин Шаһмәрдән углы әл-Минзәләви әс-Сөлеки әл-Каркаралы турында барачак. -
Яхшыбайның яхшы бае: «Малымны милләт юлына бирәм!»
Революциягә кадәрге татар вакытлы матбугаты – «Кояш», «Йолдыз» һәм «Вакыт» газеталарында Сарман төбәге авыллары турында шактый гына кызыклы мәкаләләр дөнья күргән икән. Умартачылык ширкәтләрен дә, мәктәп-мәдрәсәләрдәге укыту тәртипләрен дә, игелекле байларыбызның милләткә хезмәтен дә бик теләп яктырткан элекке журналистларыбыз. Язмаларның кайберләрен сезнең хозурга да тәкъдим итәргә булдык. -
Мәшһүр җырчының нәсел-нәсәбе
Илһам Шакировның нәсел-нәсәбе, шәҗәрәсе белән кызыксынучылар күп. Әнә шул ихтыяҗны канәгатьләндерү өчен, Илһам Шакировның шәҗәрәсе белән таныштырасым килә. Таулык авылы... Илһам Шакировның ата-бабалары яшәгән төбәк. Әтисе Гыйльметдин абзый шушы авылда туып-үскән. Илһамның апалары да биредә туган. -
Онытылмас мизгелләр
Илһам Гыйльметдин улы Шакиров (15.02.1935-16.01.2019) Сарман районындагы Яңа Бүләк авылында туган. Җырчы, ТАССРның, Каракалпак АССРның һәм РСФСРның халык артисты (1969, 1981, 1983), ТАССРның Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясе лауреаты (1970). Татар халык көйләрен һәм Татарстан композиторларының камера-вокаль музыкасын кабатланмас башкару остасы. -
Котлы еллар ядкяре
Данлыклы Хөррият стеласы. Яисә Түбән Каманың Җәмигъ мәчете. Яисә Чаллыдагы Сөембикә проспекты. Шулар кебек үк, тәрҗемәче Фатиһ Кутлу да минем өчен, беренче чиратта, милли күтәрелеш, кыска гомерле мөстәкыйльлек чорыбызның тере символы. -
Идел буе Болгар дәүләтендә затлы мәдәният
Болгарда шәһәрләр төзү һәм, гомумән, шәһәр мәдәнияте шактый югары дәрәҗәдә тора. Монументаль, икенче төрле әйткәндә, зур колачлы кирпеч-таш корылмаларның калдыклары археологлар тарафыннан төрле елларда һәм төрле урыннарда җентекләп өйрәнелә. Суардагы ике катлы кирпеч сарай калдыгыгының түбәнге каты 10-11 нче йөзләргә карый һәм, шулай итеп, борынгы болгарларның казып табылган таш архитектура истәлеге булып санала. Кирпечтән төзелгән йортлар һәм җәмәгать корылмаларының калдыклары Самар тугаендагы «Муром шәһәрчеге»н, Татарстанда Иделнең уң ягындагы Хулаш, Чуашстандагы Зур Тояба шәһәрлекләрен һәм безгә инде мәгълүм булган шәһри Бүләрне казып өйрәнү вакытында табылды. -
Дөньяда сүзем калыр (Илһам Шакиров)
Җырчы (баритон), Г.Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясенең сәнгать җитәкчесе (1992-2012), ТАССРның (1969), Каракалпакстан АССРның (1981) һәм РСФСРның (1983) халык артисты, ТРның Г.Тукай исемендәге дәүләт премиясе лауреаты (1970), Сарман районының (2015) һәм Казан шәһәренең (2006) мактаулы гражданы. Илһам Гыйльметдин улы Шакиров Сарман (элекке Ворошилов) районының Яңа Бүләк авылында (хәзер Тукай районына керә) 1935 елның 15 февралендә туган. 2019 елның 16 гыйнварында вафат булды. -
Шамун Фидаи – революционер, шагыйрь, гаскәри!
Яшьли бакыйлыкка күчкән шәхесләребез байтак: Габдулла Тукай, Шәехзадә Бабич, Һади Такташ, Фәхри Әсгать, Хөсәен Ямашев, Фәрит Яруллин. Шушы якты йолдызлар арасында Шамун Фидаи тәхәллүсле шагыйрь дә бар. -
Төркиләрнең борынгы бабалары
Адилә Айда башлангыч белемне – Берлин һәм Парижда, урта белемне Истанбулның «Нотр Дам де Сион» француз лицеенда ала. Анкарада хокук факультетында укыганнан соң, тел, тарих-география факультетының француз теле һәм әдәбияты бүлеген тәмамлый. 15 елга сузылган академик, 20 еллык дипломатик карьерасы бар. Төркиянең беренче хатын-кыз дипломаты Адилә Айда, Рим илчелегендә илче-киңәшче булганнан соң, шул заманның президенты тарафыннан квота буенча сенатор булып сайлана, дипломат карьерасыннан аерыла. Җитди мәсьәләләр белән кызыксынган Адилә Айда 1968 елдан бирле «этруск серләре»н, ягъни этрускларның этник килеп чыгышын өйрәнә. 1985 елда французча нәшер ителгән «Les Etrusques etaient des Turcs. Preuves» («Этрусклар төрки иделәр. Дәлилләр») исемле һәм шуның дәвамы булган әлеге хезмәте белән, этрускларның килеп чыгышы турында төгәл чишелеш юлын табып, төркиләр тарихына якты бүлек өсти. Адилә Айда этрусклар эзеннән тикшеренү эшләрен алып барганда төркиләрнең башка бабаларын һәм кардәшләрен дә таба һәм тарихта яңа юл ача. -
Чүпрәле районы – һөнәрчелек асылташы
Бер көндә районның бар матурлыгын һәм үзенчәлеген, халкының уңган-булганлыгын күрсәтергә кирәк. Татарстан башкаласында ел саен, нәкъ шундый идея белән республиканың иң яхшы районын сайлау буенча бәйге уза. Аның кысаларында быел да Чүпрәленең талантлы һәм булдыклы кул осталары һәм артистлары бер урында җыелды. Безгә исә эшләре белән танышу бәхете татыды. -
Дамир Ишкинеев: «Нурлат – мөмкинлекләр шәһәре»
Әти-әнием – Аксубай районындагы борынгы тарихлы Шәрбән авылыннан. Әти гомер буе төзүче – ПМК начальнигы, МСО рәисе булып эшләде. Татарстанның атказанган төзүчесе ул. Әни – балалар бакчасы тәрбиячесе-педагог. Әтием ягыннан бабайларым муллалар булган. Ә әниемнең нәселе мәшһүр Беляевларга барып тоташа. -
Музейлы Хуҗа Хәсән
Кайбыч районының Хуҗа Хәсән авылындагы Татарстан Республикасының Тау ягы татар керәшеннәре музеена бару – күпләрнең күптәнге хыялы. Ниһаять, безгә дә шундый мөмкинлек туды. Сәяхәтне Бөтендөнья Татар конгрессы Башкарма комитеты оештырды. Бөтендөнья Татар конгрессы Башкарма комитеты җитәкчесенең урынбасары – милли мәгариф, мәдәният һәм спорт комитеты җитәкчесе Разил Зиннәтуллин, тарих фәннәре докторы, Россия Ислам институты профессоры Фәйзелхак Ислаев, язучы Фирдәвес Зариф һәм дә ошбу юлларның авторлары юлга кузгалдык. Әлбәттә, музейны хәләл акчасына төзеттерүче 87 яшьлек хезмәт ветераны, Татарстанның атказанган икътисадчысы, фидакяр хезмәте белән дан алган, күп кенә дәүләт бүләкләре иясе Вячеслав Власович Данилов һәм аның улы – «Тау ягы татар керәшеннәре музее»ның төзелеш спонсоры, меценант, «Премьер» исемле фирманың генераль директоры Эмиль Вячеслав улы Данилов юлдашыбыз – юл күрсәтүчебез иде. Кайбычта исә безнең төркемгә район хакимияте башлагының өлкән ярдәмчесе Равия Камалиева һәм Хуҗа Хәсән авылы җирлеге башлыгы Светлана Матвеева кушылды. Сәяхәтебез бик эчтәлекле булды, соклану тудырды, күп нәрсәләргә ачыклык кертелде, бердәм фикергә дә киленде. -
Тува сәфәре: их, казу эшләре алып барасы иде бит!
Киттек. Яңгыр явып тора. Юл әшәке. «Ләхәүләләрне әйтә-әйтә, әллә нинди хәтәр юлларны узып, ниһаять, Бора-Шай үзәгенә төштек. Үзән белән бераз баруга, зур курганнар системасына очрадык. Борынгы төрки курганнар. Яртылаш эшкәртелгән таш сыннар һәм тезелеп киткән балбаллар... Курганнарны вак ташлардан өйгәннәр. Кайберләре бик зур. Аннары биек итеп өелгән курган тирәсенә таштан алка ясалган. Кайбер курганнарның тышында, зур алкадан соң, тагы вак-вак алкалар курган тирәли тезелгән. Курганнарның күплеге, андагы балбалларның санына караганда, бу үзән заманында бер зур үзән булган булырга охшый. Их, казу эшләре алып барасы иде бит! Һаман курганнар. Дөрес, бик зур түгелләр. -
Төркия хатирәләре
Төркия белән мин беренче тапкыр 1988 елда таныштым. Ул «үзгәртеп кору»ның беренче елларында Русиянең язучылар берлеге тарафыннан оештырылган сәяхәт вакытында булды. Ул вакытта сәяхәтебез Төркиянең башкаласы Анкара шәһәреннән башланып, ике атнадан соң Истанбулда тәмамланды. Ул чакта минем әле Төркиядә танышым юк иде дисәм дә, минем кулымда Истанбулда урнашкан, «Төрек дөньясын араштырма вакфы» дип аталган оешмада эшләүче Хәлил Ачыккүзнең телефон номеры бар иде. Аны миңа Венгрия галиме, күршебез, язучы Равил Бохараевның дусты тюрколог Иштван Мандеки Конгур биргән иде. Без Хәлил бәй белән бары тик сәяхәт ахырында – Истанбулга килеп җиткәч кенә очраштык. Минем аз-мәз генә төрекчәм белән бик аңлаша да алмаганбыздыр инде. Ул чакта озаклап сөйләшергә вакыт та булмады, без танышып кына калдык. Ләкин Хәлил бәй миңа хатлар язды, мин дә аңа җавап бирергә тырыштым үземчә. Төрек телендә татарчалатып сөйләшеп, аңлашып булса да язмасын башкарып чыгу авыр иде. Хәлил бәй ул хатларны укып азаплангандыр инде дип уйлыйм хәзер. Ул минем өчен Төркия белән бәйләүче бердәнбер кеше иде. Берничә елдан миңа тагын Төркиядә булырга туры килде. Ул вакытта мин инде вакыфка мөнәсәбәте булган Гөлтән Ураллы белән дә танышкан идем. Аның гаиләсе – әтисе-әнисе Әйтән ханым һәм Мәхмүт бәй Ураллылар безнең гомерлек дусларыбызга гына түгел, якын туганнарыбызга әверелде.
