Гомәр Бәширов көндәлегеннән

С А Р А  С А Д Ы Й К О В А ( 1 9 0 6-1 9 8 6 )

Сар а С а д ы й к о в а д а  б у л д ы м. Үз е  к у л л а м а  п е ш е р д е,  ч ә й  э ч т е к.  А н ы ң  б е р  к ү з е н ә к ү п т ә н  т ү г е л  о п е р а ц и я  я с а г а н н а р  и д е, һә й б ә т  к е н ә  т ө з ә л е п  к и л ә. А н ы ң  я ш е  ш а к т ы й  у к  и н д е,  ә м м а  к ү ң е л е  к ү т ә р е н к е,  т ө ш е н к е л е к к ә  б и р е л м и.  Ө е  ( я г ъ н и  б ү лм ә л ә р е ) б и к  п а к ь,  и д ә н е н д ә  б е р  ч ү п к ү р с ә, х ә з е р т е з л ә н е п  ч ү п л ә п  а л а. <... >

1 9 8 3, 2 3  г ы й н в а р

Б у  а р а д а  к о м п о з и т о р  С а р а  С а д ы й к о в а н ы ң  с ә л а м ә т л е г е б и к  б о р ч ы й. С о ң г ы  а й л а р д а  у л  б е р н и ч ә  м ә р т ә б ә  ш и ф а х а н ә г ә ке р е п  ч ы к т ы. А н ы  э ч е н ә  о п е р а ц и я  я с а р г а  д и п  с а л а л а р  д а, о п е р а ц и я н е  к ү т ә р е р л е к  х ә л е  б у л м а г а ч,  я ң а д а н  ө е н ә  к а й т а р а л а р. М и н а н ы  м о н н а н  и к е-ө ч  а й  к ү р г ә н д ә  ү к  у л  б и к  я б ы к к а н  и д е  и н д е, х ә з е р  и с ә  н и б а р ы  3 8 к и л о г а  к а л г а н.

К ү п т ә н  т ү г е л  т е л е ф о н н а н  х ә л е н  с о р а ш т ы м.  « А п п е т и т ы м  ю к, а ш ы й с ы м  к и л м и, х ә л е м  д ә  ю к, һ а в а г а  ч ы г а  а л м ы й м », – д и п  з а р л а н д ы.  Ә м м а  җ а й  к и л д е м е,  а в ы р у ы  х а к ы н д а  с ө й л ә ш ү н е  т а ш л а п,  и җ а т  э ш л ә р е н ә  к ү ч ә.

Г. Т у к а й н ы ң  1 0 0  е л л ы г ы  у ң а е  б е л ә н  а н ы ң  к а й б е р  ш и г ы р ь л ә р е н ә  м у з ы к а  я з г а н  и к ә н.  Ә м м а  ү з е  к а н ә г а т ь  т ү г е л, б и к  а з  я з д ы м, а л а р  г ы н а  җ и т м и, м е н ә  т а г ы н  б а й т а к ш и г ы р ь л ә р е н ә  к ө й  я з а с ы м  б а р  ә л е,  в а к ы т  ю к,  ө й  э ч е н д ә г е  э ш л ә р  к у л ы м н ы  т о т а, ш у л а р г а  в а к ы т  ә р ә м  б у л а,  д и.

Ә г ә р  д ә  С а р а  к а т ы  а в ы р ы п  к и т с ә,  у л  с ә н г а т ь  д ө н ь я с ы  ө ч е н  б и к  а я н ы ч  х ә л  б у л а ч а к. Х а л ы к к а  и ң  я к ы н  т о р г а н  к о м п о з и т о р  и н д е  у л.

1 9 8 6, 2 1 ф е в р а л ь

К и ч ә  к и ч  С а р а  х а н ы м  б е л ә н  т е л е ф о н н а н  с ө й л ә ш т е м.  У р ы н  х а с т а с ы  б у л м а д ы м ы и к ә н,  х ә л е  а в ы р  т ү г е л м е  и к ә н, д и п  б о р ч ы л г а н  и д е м, ш ө к е р,  с ө й л ә ш ү е н ә,  т а в ы ш ы н ы ң к ө р л е г е н ә  к а р а г а н д а, а н д ы й  м ө ш к е л  х ә л г ә  т ө ш м ә г ә н и к ә н  ә л е. Б и л г е л е,  у л  а в ы р у, б е л г ә н к е ш е л ә р н е ң  ә й т ү е н ә  к а р а г а н д а,  у л  и н д е  н и б а р ы  3 0  к и л о  г ы н а  к а л г а н.  М и н е м  б е л ә н  с ө й л ә ш к ә н  с а е н,  у л  а ң а  ш и ф а х а н ә д ә н  ө е н ә  ч ы г ы п,  т ә м л е р ә к  а ш а п,  т а з а р ы р г а к и ң ә ш  и т ү л ә р е  х а к ы н д а  с ө й л и.  А ң а,  ш у л а й  т а з а р ы п к е р г ә н н ә н с о ң,  м а й- и ю н ь а й л а р ы н д а  о п е р а ц и я  я с а р г а  т и е ш л ә р  и к ә н... Я р ы й  ә л е  к е ш е  ү з е н е ң   я з м ы ш ы н  а л д а н  б е л е п  т о р м ы й. Ю к с а  а ң а  я ш ә в е  б и к  к ы е н  б у л ы р  и д е... У л  С а р а  х а н ы м  к е б е к  д ә р т л ә н е п, ү з  э ш е н ә  ү з е  к у а н ы п, с о ң г ы  а й л а р д а  я з г а н  ә с ә р л ә р е н ә  ш а т л а н ы п  с ө й л и  а л м а с  и д е.

– Б е л ә с е ң м е,  м и н,  а в ы р у  б у л с а м  д а,  һ а м а н  д а  э ш л и м  б и т  ә л е.  С о ң г ы  а й л а р д а  г ы н а Г. Т у к а й  ш и г ы р ь л ә р е н ә,  б а ш к а  ш а г ы й р ь л ә р  җ ы р л а р ы н а  к ө й л ә р  я з д ы м.  Б е р  ш и г ы р е н ә  ш у н д ы й  к ө й  я з д ы м, а н ы  е л а м ы й ч а  б е р  к е ш е  д ә  т ы ң л ы й  а л м а я ч а к. К а й б е р л ә р е н  Х ә й д ә р  Б и г и ч е в,  к а й с ы б е р с е н  а н ы ң  х а т ы н ы  З ө һ р ә С ә х ә б и е в а  а л д ы.

С а р а  х а н ы м  ш у н д ы й  о п т и м и с т к а, с ө й л ә ш ә  т о рг а ч,  а н ы ң  ш у н д ы й  р у х и х а л ә т е  с и ң а  д а  т ә э с и р  и т ә  д ә, « ә л л ә  а в ы р у ы  ч ы н т үг е л м е  и к ә н, б ә л к и, т а б и б л а р  я лг ы ш а л а р д ы р» д и п  у й л ы й  б а ш л ы й с ы ң.  Та б и б л а р  я лг ы ш с а, С а р а х а н ы м д а  а н д ы й  а в ы р у  б у л м а с а, б а р ы б ыз ө ч е н  д ә  б и к  з у р  ш а т л ы к  б у л ы р  и д е  с а н а. Л ә к и н... а й-һ а й.

М о н ы ш у л  с ә б ә п л е  ә й т ә м: С а р а х а н ы м үз е н е ң  у н и к а л ь  т а л а н т  и к ә н л ег е н  ә л л ә н и ч ә  м ә р т ә б ә л ә р  р а с л а д ы.  Әг ә р  С ә й д ә ш б е л ә н  Н ә җ и п  Җ и һ а н о в  б у л м а с а, С а р а  х а н ы м  т а т а р  с о в е т  к о м п оз и т о р л а р ы н н а н  и ң  м ә ш һ ү р  к е ш е  б у л ы п  с а н а л ы р  и д е. Б о л а й  д а  у л  и ң  п о п у л я р  к о м п оз и т о р б у л ы п  т а н ы л д ы. Х а л ы к  к ү ң е л е н  а н ы ң к а д ә р  о с т а  һ ә м  ә т р а ф л ы  и т е п  м уз ы к а д а ә й т е п  б и р ү ч е  х әз е рг ә  ю к  ә л е,  д и с ә м,  ш ә т, я лг ы ш б у л м а с. Б и лг е л е, б у  ә л е Н.Җ и һ а н о в  к е б е к  з у р  т а л а н т л а р н ы  и н к я р  и т ү  т үг е л. А л а р н ы ң  а м п л у а с ы,  м уз ы к а д а  т о т к а н  у р ы н ы  б а ш к а.  С а р а  х а н ы м – җ ы р л а р  о с т а с ы, м уз ы к а д а  к е ч е р ә к  ф о р м а л а р  м а һ и р е.  Җ ы р,  р о м а н с  һ. б.  ш у н д ы й  к е ч к е н ә  ж а н р л а р – м е н ә  а н ы ң  с т и х и я с е.  Б у  ө л к ә д ә  а н ы ң  д ә р ә җ ә с е н ә  б е р к е м н е ң  д ә  м е н е п  җ и т ә  а лг а н ы ю к. Я ш ь  к о м п оз и т о р л а р  а р а с ы н д а  а н ы ң  и җ а т  ю н ә л е ш е н  д ә в а м  и т ә рг ә  с ә л ә т л е  б у лг а н т а л а н т  х әз е рг ә  к ү р е н м и ч ә р ә к  т о р а. А н д ы й  к ө ч  ә л л ә  б у л а  м о н н а н  с о ң,  ә л л ә  ю к. С а р а х а н ы м  к е б е к  к ө ч л е  т а л а н т  б у л у  ө ч е н,  э л е к к е м о ң н а р н ы  б е л е рг ә  к и р ә к.  Х әз е рг е  я ш ь л ә р и с ә х әз е рг е н е  я х ш ы  б е л с ә  д ә,  э л е к к е н е  б е л м и, ш у л с ә б ә п л е,  а л а р  х а л ы к  м о ң ы б е л ә н с уг а р ы лг а н  я ң а  к ө й л ә р  яз а  д а  а л м ы й л а р.

Б и к  к и р ә к  б езг ә  С а р а  х а н ы м н ы ң  с ә л а м ә т л ег е,  б и к  т ә  к и р ә к.

Ә м м а  у л  а в ы р у. Үз е н е ң  а в ы р у ы  н и к а д ә р  к у р к ы н ы ч  б у л у ы н у л  үз е  б е л м и. Б ә л к и, б е л с ә  д ә, с из д е р м и  т о рг а н д ы р. < … >

1 9 8 6, 2 0  м а р т

С а р а  х а н ы м н ы ң  в а ф а т ы  м и ң а (х ә е р, м и ң а  г ы н а  т үг е л) б и к  а в ы р  т ә э с и р  и т т е.  Ул х а к т а  х ә т т а  м е н ә  б у  д ә ф т ә рг ә  яз а рг а  д а  к ү ң е л е м  б а р м а д ы. Ул  б и к  с и р ә к  о ч р ы й  т о рг а н г а җ ә п  б е р  т а л а н т  и д е.  Л ә к и н  а н ы ң  к а д е р е н  б е л м ә д е л ә р, к а й б е р  к о м п оз и т о р л а р  х ә т т а а н ы ң  п о п у л я р л ыг ы н н а н  к ө н л ә ш т е л ә р,  а ң а  к ы р ы н  к а р а д ы л а р.  Ш у л  с ә б ә п л е,  у л  п а р т и я у ч е т ы н д а  д а, К о м п оз и т о р л а р  с о юз ы н д а  д а  т үг е л, Яз у ч ы л а р  с о юз ы  к а р ш ы с ы н д аг ы п а р т и я  о е ш м а с ы н д а  т о р д ы.

А вг у с т  а е н д а « К аз а н  у т л а р ы » ж у р н а л ы н ы ң  б а ш  р е д а к т о р ы  м и н н ә н  С а р а С а д ы й к о в а н ы ң  8 0  е л л ыг ы н а  м ә к а л ә  яз у ы м н ы  ү т е н д е. М и н  а н ы  яз д ы м,  һ и ч  к ө ч ә н е рг ә т у р ы  к и л м ә д е,  м ә к а л ә,  н и ч е к т е р,  үз е н н ә н-үз е  яз ы л д ы.  С ә б ә б е  б и лг е л е, С а р а  х а н ы м з у р  т а л а н т  и я с е  һ ә м  я х ш ы  к ү ң е л л е,  х а л ы к к а  х ез м ә т  и т ү н е  үз е н е ң  т ө п  в аз ы й ф а с ы  и т е п  т а н у ч ы  к е ш е  и д е. < … >

1986, 3 ноябрь

"Безнең мирас". - 2019. - №10. - 91-93 б.