Казан фаҗигасе

15 ОКТЯБРЬ – МИЛЛИ ДӘҮЛӘТЧЕЛЕГЕБЕЗНЕ САКЛАП ШӘҺИД КИТКӘН КАҺАРМАН БАБАЛАРЫБЫЗНЫ ИСКӘ АЛУ КӨНЕ

Бөек рус тарихчысы Михаил Худяков язганнарга нигезләнеп, Казан яулап алыну турындагы фаҗигале вакыйганы хәтердә яңартабыз...

• 
  

  Бу – Явыз Иванның Казанны бишенче мәртәбә камап алуы була. Баштагы һөҗүмнәр 1469, 1506, 1524, 1530 нчы елларда оештырыла. 1545 һәм 1550 нче елларда да шәһәрне алырга тырышулар барып чыкмый.

  
  


• 
  

  Мәскәү тарафдарлары коточкыч зур гаскәр һәм күпсанлы туплар белән казанлылардан өстенлек алуга ирешәләр: камаучыларның саны (150 мең кеше) саклаучылар саныннан (33 мең кеше: шуларның 30 меңе –казанлылар, 3 меңе – аларның аркадашлары булган нугайлар) биш тапкыр диярлек артып китә.

  
  

• 
  

  Арттан гел һөҗүм итеп торган атлы чирүне тар-мар итәр өчен, 1 (15) сентябрьдә руслар Биектауга юнәлә.

  
  


• 
  

  Аны яулап алып юк итәләр, аннары рус отряды Арчага һәм Арча җиренә ябырыла һәм, күп ганимәтләргә ия булып, кире Казанга кайта.

  
  


• 
  

  4 (20) сентябрьдә астан чокып кереп, кирмән кырындагы чишмәне шартлаталар. Ләкин, Казан эчендә сусаклагычлар күп булу сәбәпле, бу шартлатуның әллә ни әһәмияте булмый.

  
  


• 
  

  30 сентябрьдә (4 октябрь) кирмән диварын шартлатып, Мәскәү тарафдарлары һөҗүмгә күтәрелә, тик һөҗүм кире кагыла.

  
  


• 
  

  2 (16) октябрьдә тагын шартлату. Бу юлы Явыз Иван гаскәриләре шәһәргә бәреп керә.

  
  


• 
  

  Урамнарда кул сугышы башлана. Күп урыннарда христианнар белән татарлар йөзгә-йөз килеп, бер-берсенең күкрәкләренә сөңгеләр бәреп, сәгатьләр буе чигенмичә сөңге очында торалар.

  
  


• 
  

  Бәреп керүгә үк шәһәрне таларга тотыналар. Рус яубашлары мародерларны үтерергә боеpa. Моннан соң гаскәрдә тәртип урнаша, каршы як яңадан һөҗүмгә күчә.

  
  


• 
  

  Казанлылар Кол Шәриф мәчете янында, Таҗик ермагында соң чиккәчә сугышалар. Кол Шәриф һәлак була. Шуннан соң Казанны саклаучыларның соңгы терәге булган Хан сарае яулап алына.

  
  


• 
  

  Шәһәрдә исә коточкыч суеш башлана, чөнки Явыз Иван гаскәренең яубашлары ир-ат затыннан булган бөтен кешене дә, шул исәптән ир балаларны да үтерергә фәрман бирә. Шәһәрдә үлекләр шулкадәр күп ята ки, бөтен шәһәр буйлап, мәеткә басмасаң, басар урын да калмый; Хан сарае ишегалды артында, шәһәр диварлары янында һәм урамнарда диварлар биеклегендәге таулар булып үлекләр ята. Казансу кан төсенә керә.

  
  


• 
  

  Шулай ук хатын-кызларга да шәфкатьсез булалар: патша аларны тулысы белән үз сугышчылары карамагына тапшыра. Кала Явыз Иван гаскәриләренә таларга бирелә.

  
  


• 
  

  Меңнәрчә асылташлар, бизәнү әйберләре, тукымалар, зур осталык һәм талант бәрабәренә генә ясала торган сәнгать әсәрләре янгында һәм җимерекләр астында юкка чыга.