Очты дөнья читлегеннән

Гомәр Бәширов көндәлегеннән

С А Р А  С А Д Ы Й К О В А ( 1 9 0 6-1 9 8 6 )

Сар а С а д ы й к о в а д а  б у л д ы м. Үз е  к у л л а м а  п е ш е р д е,  ч ә й  э ч т е к.  А н ы ң  б е р  к ү з е н ә к ү п т ә н  т ү г е л  о п е р а ц и я  я с а г а н н а р  и д е, һә й б ә т  к е н ә  т ө з ә л е п  к и л ә. А н ы ң  я ш е  ш а к т ы й  у к  и н д е,  ә м м а  к ү ң е л е  к ү т ә р е н к е,  т ө ш е н к е л е к к ә  б и р е л м и.  Ө е  ( я г ъ н и  б ү лм ә л ә р е ) б и к  п а к ь,  и д ә н е н д ә  б е р  ч ү п к ү р с ә, х ә з е р т е з л ә н е п  ч ү п л ә п  а л а. <… >

Дәрдемәнд (1859-1921) вафаты

Дәрдемәнд (Мөхәммәтзакир Мөхәммәтсадыйк улы Рәмиев), Октябрь түнтәрелешеннән соң бар байлыгын Совет хакимиятенә тапшырып, соңгы көннәрен ачлыкта-мохтаҗлыкта кичерә дигән фараз яши. Бу турыда үз вакытында Рабит Батулла болай дип язган иде: «Элекке хезмәтчесе йортында яшәгән Дәрдемәнд көннән-көн ачыга, корый башлый һәм 1921 елда атаклы шагыйрь, алтын тауларының хуҗасы – бөек Дәрдемәнд ачтан җан тарта. Кышкы зәмһәрир суыкта Дәрдемәнднең җәсәден нибары ике кеше каберстанга алып китә: ызба хуҗасы белән аның кызы. Дәрдемәнднең җеназасын чыптага төреп чанага салалар, чананы хәлсез кыз тарта, арттан ата кеше атлый. Ач бичаралар Дәрдемәнднең гәүдәсен көч-хәл белән генә гүргә иңдерәләр, карт кабер якасында җеназа укый».

Галимҗан Ибраһимов вафаты (1887-1938)

1927 елдан башлап, көчәеп киткән үпкә авыруы аркасында, Галимҗан Ибраһимов даими рәвештә Кырымда яшәргә мәҗбүр була; авыруының вакыт үткән саен җитди төс ала баруына карамастан, әдәби һәм гыйльми эшен өзмәскә тырыша. Ләкин иҗат планнарын үтәп чыгарга насыйп булмый, чөнки үз халкына каршы «зур террор» башлап җибәргән тоталитар режим Г.Ибраһимовны да читтә калдырмый: 1937 елның 29 августында ул Ялтадагы торак йортында кулга алынып, авыру хәлендә этап белән Казанга озатыла һәм шәһәрнең Пләтән төрмәсенә ябыла.

Мәгъсум Хуҗин вафаты (1930-2008)

2008 елның 25 августы. Сәгать иртәнге җиделәр тирәсе. Казанның бер ел элек кенә салынган Миллениум күпере аша машинамда җилдереп кенә эшкә («Салават күпере» журналханәсендә эшләгән чагым) барып ятканда, кесә телефоным шылтырады. Мәгъсум абый Хуҗинның кече кызы Ләйсән икән:

– Бүген төнлә әти үлде бит! Үләр алдыннан аннан: «Егетләрне чакырыйммы?» – дип сораган идем, әти: «Кирәкми! Борчыма аларны», – диде…

Нәҗип Думави вафаты (1883-1933)

Совет хөкүмәте игълан иткән НЭП (яңа икътисади сәясәт) нәтиҗәсендә әле яңа аякка баса башлаган баерак хосусый хуҗалыкларга («кулак хуҗалыклары»на) һәм бигрәк тә дин әһелләренә карата егерменче еллар уртасына таба күтәрә алмаслык салымнар кертелеп, сәяси бәйләнүләр дә көчәеп киткәч, Нәҗип Думави (Нәҗип Сибгатулла улы Тахтамышев) 1925 елда туган авылында (Аксубай районының Яңа Дума авылы) муллалык һәм мөхтәсиблек вазыйфаларыннан рәсми рәвештә баш тарта. «Партиянең хата сәясәте белән, атлы-сыерлы хуҗалыкларны кулак дип, руханиларны хөкүмәткә дошман хисаплап, каты җәберләү якыная башлады, бу хәл, гомумән, тормышның ләззәтен качырды», – дип аңлата ул үзенең бу адымын. Тиздән ул туган авылын бөтенләй ташлап китә. Әүвәл Дагыстанда берникадәр вакыт педагогика техникумында укытучы булып эшли, аннары, бөтен гаиләсен алып, Урта Азиягә юл тота. 1927-1933 елларда Сәмәрканд төбәгендәге төрле уку һәм мәдәни-агарту йортларында эшли, Сәмәрканд педагогика институтында лекцияләр укый, тәрҗемә эшләре белән шөгыльләнә.

Сибгат Хәким вафаты (1911-1986)

1986 елның җәендә Сибгат ага Хәкимгә беренчеләрдән булып «Татарстанның халык шагыйре» дигән исем бирелде. Бу вакытта әдип хастаханәдә иде. Үз хәле хәл булган олпат

Заһир Бигиев вафаты (1870-1902)

Күренекле мәгърифәтче, татар укучысына «Меңнәр, яки гүзәл кыз Хәдичә», «Зур гөнаһлар» романнары аша таныш каләм иясе Мөхәммәтзаһир Ярулла улы Бигиевнең биографиясенә турыдан-туры бәйле рәсми документлар юк диярлек. Бөтен булган кадәресе – «Мавәраэннәһердә сәяхәт» әсәрендә автор үзе телгә алып киткән берничә факт һәм шул ук китапка бертуган энесе Муса Бигиев (1873-1949) язган кереш сүздәге биографик белешмә генә.

Кәрим Тинчурин вафаты (1887-1938)

Бәйрәмнәр үтеп, күңелендә яңа әсәрләр язу, шуларны эшләү дәрте белән илһамланып яшәгән әдипнең язмышы кинәт кенә фаҗигале борылыш ала. 17 сентябрь төнендә (туган көннән соң 48 сәгать узуга) НКВД хезмәткәрләре килеп, язучыны кулга ала һәм Казандагы Пләтән төрмәсенә илтеп яба. (Карарда: «Булган мәгълүматларга нигезләнеп, Кәрим Тинчуринның, хәзерге вакытта репрессияләнгән халык дошманнары Толымбай, Сәйфи, Атнагулов, Нәҗми һ.б. белән берлектә, шушы көнгәчә идеология фронтында һәм башка участокларда гамәли контрреволюцион эш алып баруы фаш ителде», – дип язылган.)

Нәкый Исәнбәт вафаты (1899-1992)

Н.Исәнбәт хакында сүз барганда аның җәмәгате Нәҗибә ханым турында берни дә әйтмичә китү гаделсезлек булыр иде. Чөнки Нәкый абзыйның шундый өлкән яшьтә дә исән-сау булуы, фәнни эш һәм иҗат белән шөгыльләнә алуы Нәҗибә ханымның фидакярлегенә бәйле. Нәҗибә ханым үзе һөнәре буенча рәссам кеше. Ләкин ул, Нәкый абзыйның элекке хатыны Гөлсем ханымның вафатыннан соң Нәкый Исәнбәткә кияүгә чыккач, бөтен тырышлыгын гына түгел, бөтен гомерен Нәкый Исәнбәтнең сәламәтлеген саклауга, аның әдәби иҗатын, фәнни эшчәнлеген дәвам иттерүгә багышлады. Нәкый Исәнбәт астма белән авырый, аның ун төрле чире бар, гомумән, ул тормышын бик кыенлык белән генә дәвам иттерә иде. Нәкыйнең сәламәтлеген ныгыту өчен, Нәҗибә ханым ниләр генә эшләмәде! Ул аны Башкортстанга ниндидер махсус курортка, Казакъстанга җир астындагы тоз шахтасында дәвалану өчен алып барды. Нәҗибә ханым, аны үләннәр ярдәмендә дәвалау өчен, бөтен республикадан гына дип әйтмим, хәтта Мари-Эл Республикасына чыгып, дару үләннәре белән сихәтләндерү чараларын күрә. Ул Н.Исәнбәтнең үзен генә беркая да җибәрми, һәрчак озата бара, аны балалар кебек кайгырта, дәвалый, аңа һәртөрле иҗат мөмкинлекләре тудыра. Нәтиҗәдә, Нәкый абзый хәзер элеккегә караганда тазарак яши, күбрәк эшли ала. Бу – бик зур бәхет.

Зөлфәт вафаты

Көндәлектән:

2006 ел, 25 ноябрь.

Көндезге сәгать 12ләрдә Зөлфәт абый шылтыратты (фатирларыбыздагы телефоннар аша сөйләшәбез. – Л.Л.):

– Әгъләм янында булдым. Комада ята. Мамыкны сыгып, авызына су тамызган идем, кое төбенә ике чиләк су салдылар, ди. Үзе әйтә: «Тугызынчы май… Урал тауларында… Икәү бергә…» – ди. Әллә мине теге дөньяга чакырды инде?!