Көндәлектән:
2006 ел, 25 ноябрь.
Көндезге сәгать 12ләрдә Зөлфәт абый шылтыратты (фатирларыбыздагы телефоннар аша сөйләшәбез. – Л.Л.):
– Әгъләм янында булдым. Комада ята. Мамыкны сыгып, авызына су тамызган идем, кое төбенә ике чиләк су салдылар, ди. Үзе әйтә: «Тугызынчы май… Урал тауларында… Икәү бергә…» – ди. Әллә мине теге дөньяга чакырды инде?!
Миңа калса, кызыклы факт бу: шагыйрь Мәхмүт Хөсәеннең гомер елларында 3 саны бик еш кабатлана. Сүземне раслау өчен дәлилләр китерәм: 1923 елда туган; 1943 елның гыйнварында, әле егерме яше дә тулмаган егет, взвод командиры булып, тәүге сугышка керә; 1963, 1973 һәм 1983 елларда «Чор һәм җыр», «Ләйсән», «Мәхәббәт һәм моң» дигән шигъри җыентыклары дөнья күрә; 1973 елда СССР Язучылар берлегенә кабул ителә; 1983 елда «Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре» дигән мактаулы исем бирелә; 1993 елның мартында вафат була.
Мәрҗани хәзрәте соңгы елларда үзенең картайганлыгын вә ашаган ашларының эшкәртелүе читенләшкәнлеген сөйли иде. Үлем хастасыннан элекке җәйдә Урдага кунакка барып кайтуында пароходта сөйләгән сүзләре арасында гаиләсенә бәйләнеше булган бер кешедән зарланып сөйләгәндә: «Минем гомеремнең ахыр вакытлары җитте, мин инде озак яшәмәм, Аллаһы әгъләм [яхшырак белүче], мин бу кыштан гына чыгармын», – дигән иде. Чыннан да, ошбу сәфәреннән кайткач та Ташкичүгә барды, ата вә бабаларының каберләренә зиярәт итеп, сәламәт кардәшләре белән күрешеп кайтты, кыш ахырларында авырый башлады. Авыруы көчәеп, мәдрәсәгә килүдән гаҗиз булгач, ханәсенә чакырып, дәрес бирде. Ханәсенә дәрескә шәкертләрнең яшьрәкләре дә барып, күп шәкерттән ханәнең һавасы да бозылмасын өчен, «Тәүзыйх» дәресенә керүчеләрнең генә баруы мәслихәт табылып, беренче шартның икенче бүлегеннән булды, бу дәрес 1306 ел, 13 рәҗәбтә иде, вә икенче дәрескә гакыйдә укучылар гына барып, дәрес алып кайттылар.
Озак авырганнан соң, кичә Зәки Нури вафат булды, бүген аны җирлиләр. 73 нче яшенә чыккан иде. Тормыш мине әдәбият дөньясында аның белән берничә мәртәбә очраштырды. Мин Язучылар союзының рәисе чагында ул сәркатип булып эшләде. Бик тырыш, бик тә өлгер кеше иде мәрхүм. Соңыннан үзе дә рәис булып, «Казан утлары»ның җаваплы мөхәррире булып та байтак еллар эшләде. Шигырь китаплары, җырлары да байтак кына.
Өлкән буын вәкилләре берсе артыннан берсе дөнья куя. Бүген Хөснул Вәлиуллинны озату мәрасимендә булдым. Табутта чәчләре агарган ябык кына бер карт ята. Аның инде бу дөнья белән эше беткән, аны менә хәзер мәңгелек юлына алып чыгып китәчәкләр. Ул Саба авылыннан иде, минем анам Зифа туган яктан. Тыйнак кешеләргә ихтирамым бик зур. Хөснулла Вәлиуллин «Самат» операсын һәм бик күп санда яхшы җырлар язган кеше. Ләкин ул беркайчан да үзенең композитор булуы белән масаймады. Хәзер генә ул чиле-пешле берәр җыр сыман нәрсә әмәлләп чыгарган борын асты кибеп җитмәгән малайлар газеталарда «композитор-фәлән» дип үзен беренче планга куярга оялмый.
4 ноябрьдә үпкәсе шешүдән һәм инфарктан Галимҗан Латыйп больницада вафат булды. Авырый башлавына да күп вакыт узмаган иде, яше дә 70тән аз гына узган иде, шулай да врачлар алып кала алмадылар.
Шуннан бер көн элек мин врачта булып, алар миңа дүрт-биш көн өйдә торырга, тышка чыкмаска кушканнар иде. Шуның өстенә өйдәгеләр: «Шәһәрдә бик усал грипп хөкем сөрә, температураны
40ка кадәр күтәрә, синең яшеңдә андый гриппны кеше күтәрә алмый, халык күп урында грипп йоктыруың ихтимал», – дип куркыттылар. Шул сәбәпле мин өч көннән бирле өйдә ятам, бер җиргә дә чыкмыйм, табигый, Галимҗанны озатып калырга да бара алмадым.
Шәхес культы тантана иткән чакта – 1937 елның 7 апрелендә татар совет язучысы, җәмәгать эшлеклесе Шамил Хәйрулла улы Усманов бер гаепсезгә кулга алына, берничә ай Казанның Пләтән төрмәсендә һәм Черек күл изоляторында утыра. Ләкин тормышта башбирмәс, кыю, буйсынмас әдип тоткынлыкта да шундый ук булып кала. Аның ныклыгы һәм дәшмәве тикшерүчеләрне чыгырыннан чыгара. Нинди генә җәза кулланмыйлар алар! Берничә тәүлеккә «мунча»га – тәрәзәсез кызу камерага ябу, «мунча»дан соң «карцер»га утырту (тоткын тәүлекләр буе салкын суда тотыла) һ.б.
Бик зур кайгыбыз бар. 6 августта 94 нче яшендә Бакый абзый вафат булды. Аның үпкәсе шешкән иде, шул авыру дәвамында үпкәсендә су хасил булган. Шул аның әҗәленә сәбәп булды.
Мин аның янында күптән түгел булып, бик һәйбәт сөйләшеп утырган идек. Менә хәзер ул юк инде.
Аксакаллардан иң өлкәне, иң дәрәҗәлесе китте. Бакый абзый революциягә кадәрге зыялылар, аларның гореф-гадәтләре, традицияләре белән хәзерге заманны тоташтыручы бер күпер иде. Хәзер татар мәдәниятендә андый кеше калмады инде, элекке зыялылар белән хәзергеләре арасында җанлы элемтә өзелде.
Бу елның февраль аенда 140 ел тулуга карамастан, милләтебезнең олуг хадиме, дөньякүләм танылган әдип, журналист, нашир, җәмәгать эшлеклесе Гаяз Исхакыйның юбилей чаралары җөмһүриятебездә шактый тыйнак,
«Яңалиф» журналының 1929 елгы 12 һәм 15 нче саннарында Фәтхи Бурнашның бөтен иҗат эшчәнлеген колачлаган «Сарайлар, ханнар, кенәзләр, мәчетләр шагыйре»