Журнал «Безнең мирас»

Дуслык һәм тугрылыкны тоз белән ныгытканнар

Тоз – гомумтөрки сүз. Тел белгечләре бу сүзнең этимологиясен «товар» сүзе белән дә бәйлиләр. Мәгълүм булганча, электә аш тозы (русча поваренная соль) иң күп таралган товарларның берсе исәпләнгән. Шәрык халыкларында тозны изге нәрсә дип санап, дуслык һәм тугрылыкны тоз белән ныгытканнар, аны сихер-ырымнарда да кулланганнар. Татарда тоз һәм ипи сүзләре янәшә йөри («ипи-тоз», борынгы телдә – «тоз-етмәк»).


Тоз – химия терминологиясендә аш тозы, натрий хлориды, организм өчен бик кирәкле матдәләрнең берсе. Дөрес, кайбер табиблар тозны аш тәмләткечләр исәбенә кертә һәм аны куллануны чикләргә чакыра (шикәр комын да, тозны да «ак үлем» дип атыйлар). Бу сүзләрдә, әлбәттә, дөреслек бар, ләкин тоз җитешмәүне организм бик авыр кичерә.


Борынгы чыганакларда «кара тоз» дигән төшенчә очрый, ләкин аның нинди матдәне белдерүе ачыкланмаган.


Тозсыз, тозсызлык татар телендә гомумән кимчелекне дә белдерә. //Юк, белми, бу сүз хата! – Телебез мәсьәләсендә Тозсызлык тулып ята. Хәсән Туфан. Каюм Насыйрида: «Тозсыз, ягъни бимәзә, мәгънәсез» дигән аңлатуга тап булабыз. Монда бимәзә – тәмсез, ләззәтсез мәгънәсендә килә, язылышта бимаза сүзе белән тәңгәл. Сабын тозы – вак тоз. Минзәлә яклары сөйләшеннән. «Тозсызны күзсез дә белә». Минераль тоз.


Гарәпчә тоз – милех.


Адлер Тимергалин


"Безнең мирас". - 2017. - №10. - 92 б.


Фото: pixabay

Теги: Адлер Тимергалин Яңалыклар Тел күрке — сүз

КОММЕНТАРИЙ ЯЗАРГА

Выпуск журнала март

ФОТО

Казиле мәчетенә 120 ел


Башка фотолар →

Башка видеолар →

Аудио

Вафирә Гыйззәтуллина башкаруында «Җырымда юатырмын» җыры


Башка аудиоязмалар →

БЛОГЛАР





Бөтен блоглар →

ВИДЕО

  • Флюра Сөләйманова: "Филармония - яшәү рәвешем"

    Флюра Сөләйманова: "Филармония - яшәү рәвешем"

  • “Яшел камин янында. Шәхесләребез”. Газинур Моратка багышланган тапшыру

    “Яшел камин янында. Шәхесләребез”. Газинур Моратка багышланган тапшыру