Зимфира Гыйльметдинова

Исән чагында ук легенда дип атадылар Татарстанның халык артисты Хәмдүнә Тимергалиеваны. Ягъни язмышы каһарманлыкка тиң вакыйгалар белән ныгытылып, шулар аша онытылмас, үрнәк шәхескә әверелгән кеше!

Нинди соң алар тыныч заманның каһарманнары? Шәп җырчылар, музыкантлар, артистлар, әдипләр күп, халык яратып кушкан ул исемгә исә сирәкләр генә лаек була.

Минем Хәмдүнә апа белән күп тапкырлар сөйләшеп утырганым, аның хакында мәкаләләр язганым булды. Кыю иде ул, кискен сүзгә дә шактый һәвәс иде. Әлеге әңгәмәләр вакытында нинди генә җүнсез чиновникларны кәнәфиләре-ниләре белән бергә «себереп түкмәдек» без. Ләкин мәкалә чыкканчы ул шактый кешеләргә, ихлас күңеле белән: «Журналистка интервью бирдем, фәлән дидем, төгән дидем», – дип сөйләп куя, акыллылары аңа система һәм аңа каршы сөйләгән кешеләр үтә торган авырлыклар турында кисәтеп, мәкаләләрне чыгармаска киңәш бирәләр иде. Дөресрәге, аның кискен сүзләрен үзем дә язмый идем. Нигә ул, аннан ни үзгәрә? Журналист «вәт артистны шәп ачкан» дигән мактау ала, респондент алга таба кимсетелүгә юлыга. Бары шул!

Татарстанның халык артисты Миңгол абый Галиев белән якыннан танышлыгым 1988 елда башланды. Нәкъ шул елны мин, институт тәмамлап, Мамадышка эшкә кайттым һәм баштанаяк мәдәнияткә кереп чумдым.

Миңгол абый – Мамадыш төбәгенең горурлыгы. Районда нинди генә зур бәйрәм булмасын – шундук кайтып җитә, җырлый, якташларын куандыра, без хезмәт иткән мәдәниятне башка дәрәҗәгә күтәрә иде.

Ул әле танылган җырчы булып киткәнче, Казандагы мәдәният үзәкләренең берсендә эшләп йөргән чорында, тулай торакларның «Кызыл почмак»ларына килеп куйган концертларын тыңлаганнар аны Моңгол дип йөрткәннәр. Студент чагымда заводта эшләүче ике авыл кызының бәхәсләшкәнен тыңлап торганым булды. Берсе: «Миңгол ул!» – ди, икенчесе: «Юк, Моңгол! Моң сүзеннән ясалган исем. Тавышы моңлы булганга шундый исем куйганнар», – дип, аңа каршы төшә. Тавышы моңлы инде Миңгол абыйның, үзе дә тулы бер моңнан гына тора кебек ул.

Күренекле җырчы, Россиянең атказанган, Татарстанның халык артисты Гали Ильясов. Киң диапазонлы тенор тавыш иясе. Джакомо Пуччининың «Богема»сында – Рудольф, Сергей Рахманиновның «Алеко»сында – чегән егете, Александр Бородинның «Князь Игорь»ендә – Владимир Игоревич, Александр Даргомыжскийның «Русалка»сында – Дон Карлос, Джакомо Пуччининың «Турандот»ында – принц Калаф – музыка белән бәйле шәхесләр әлеге җитди партияләрне башкару өчен нинди диапазон кирәклеген яхшы беләләр. Һәм… һәр татар белгән бихисап популяр җырлар авторы да ул… Татар иленнән меңләгән чакрым ераклыкта туып-үскән, армия хезмәтенә алынгач кына җырлый башлаган (анда да татарча түгел) Гали Ильясовның татар күңеленә сары май булырлык көйләр язуы беренче карашка сәер дә тоела. Нури Арсланов сүзләренә язылган, «яратса, яр итә белгән, вәгъдә бирсә, көтә белгән» кызлар турындагы «Татар кызы», Җәвад Тәрҗеманов сүзләренә язылган, сөйгән ярларга иң купшы багышлау булырлык «Синең өчен», бүген дә Казаныбызның гимны итеп башкарырлык, Мәхмүт Хөсәен сүзләренә иҗат ителгән «Идел вальсы», Әнгам Атнабаев шигыренә язылган легендар «Әнкәй, синең куллар»… – татар халкының «җыр генофонды» түгелмени болар?!.

Классик җырчы, Россиянең атказанган, Татарстанның халык артисты Эмиль ага Җәләлетдинов – зыялылык, затлылык, югары профессиональ вокал эталоны. Аның репертуары кебек зур репертуар белән кайсы гына җырчы мактана алыр икән. 26 (!) тематик программа ясаган артист ул. Арада Габдулла Тукай, Муса Җәлил һәм башка бик күп әдипләргә багышланган, Татарстан турындагы программалар да бар… Тукай шигырьләрен тулаем – барысын да яттан белә. Концерт залларында, төрле мәдәни «учак»ларда, китапханәләрдә бихисап чыгышлары әле дә дәвам итә. Ул аларга сәхнәгә яңа гына аяк баскан чагындагыча җентекләп әзерләнә, дулкынлана.

Татарстанның халык артисты Рәсим Низамов – якташым. Туган авылларыбыз арасы, күп булса, 10 чакрымдыр. 90 нчы еллар башында бер концерт төркемендә дә бергә эшләдек – Рәсим анда җырчы да, гармунчы да иде. Бик күп юллар йөрдек ул чакта. Милләттәшләребезне сөендерәбез, дип, Төньяк боз океаны янындагы калага җитәргә дә бераз гына калган иде. Юлны беләсез, кешене иң шәп сыный торган җир – шул. Ул чакта әле студент булган Рәсимне дә сынадык: тәрбияле, олылардан узып сүз сөйләми – башта тыңлап тора, йөгең авыр булса, күтәрешә, табынга утыргач та, ризыкка олылардан узып үрелми.

Россиянең атказанган, Татарстанның халык артисты Лидия Әхмәтова укытучылар гаиләсендә алтынчы бала булып дөньяга килгән. Әти-әнисе, яше җиткән абый-апалары ул чакта җырлый, бии, нинди дә булса уен коралында уйный торган булган. Авыл бәйрәмнәрендә, концертларда гел катнашып, гадәти кичләрдә дә гармун, думбыра уйнап яшәгән гаиләдә туган төпчек кызның беренче күргән уенчыгы да караваты янындагы диварда эленеп торган саз булгандыр, мөгаен.

Авыл клубына мөдир кирәклекне уйлап, район мәдәният бүлеге мөдире Лидиягә, мәктәпне тәмамлагач, Алабуга мәдәни-агарту училищесына керергә киңәш биргән. Апастан Алабугага ара якын түгел. Кызның үзен генә җибәрергә шикләнеп, әти-әнисе аның белән бергә гармунда шәп кенә уйнаучы олы абыйсын да шунда ук укырга юллаган. Ярты ел укыганнан соң, Лидиянең киләчәге башкачарак булачагы күзалланган – аңа Казан музыка училищесына күчәргә тәкъдим иткәннәр. Ярты елга соңга калып кыш уртасында гына килеп тыңланырга уйлаган кызга училищеның иң көчле педагогларының берсе Клавдия Щербинина: «Моңа кадәр кайда йөрдең?» – дигән. Лидия икенче уку елы башыннан әлеге педагог классында укый башлаган.