Туган телгә ваемсыз карашта булып, ярар шунда, яз шунда, киртәсенә керсә, шул җиткән, диебрәк эш йөрткән кешеләр күңелендә бу сүзләр, бәлки, нинди дә булса берәр уй тудырмас та. Әмма тормышта телнең нинди әһәмиятле урын тотуын, аның матурлыгын, нечкәлекләрен аңлаучыларга бу фикер бик әйбәт киңәш булып хезмәт итә ала. Эш шунда ки, тел үзенең табигате буенча сизгер, тере организмга охшый. Ул өзлексез үзгәреп, яңарып тора.
Н.Исәнбәт хакында сүз барганда аның җәмәгате Нәҗибә ханым турында берни дә әйтмичә китү гаделсезлек булыр иде. Чөнки Нәкый абзыйның шундый өлкән яшьтә дә исән-сау булуы, фәнни эш һәм иҗат белән шөгыльләнә алуы Нәҗибә ханымның фидакярлегенә бәйле. Нәҗибә ханым үзе һөнәре буенча рәссам кеше. Ләкин ул, Нәкый абзыйның элекке хатыны Гөлсем ханымның вафатыннан соң Нәкый Исәнбәткә кияүгә чыккач, бөтен тырышлыгын гына түгел, бөтен гомерен Нәкый Исәнбәтнең сәламәтлеген саклауга, аның әдәби иҗатын, фәнни эшчәнлеген дәвам иттерүгә багышлады. Нәкый Исәнбәт астма белән авырый, аның ун төрле чире бар, гомумән, ул тормышын бик кыенлык белән генә дәвам иттерә иде. Нәкыйнең сәламәтлеген ныгыту өчен, Нәҗибә ханым ниләр генә эшләмәде! Ул аны Башкортстанга ниндидер махсус курортка, Казакъстанга җир астындагы тоз шахтасында дәвалану өчен алып барды. Нәҗибә ханым, аны үләннәр ярдәмендә дәвалау өчен, бөтен республикадан гына дип әйтмим, хәтта Мари-Эл Республикасына чыгып, дару үләннәре белән сихәтләндерү чараларын күрә. Ул Н.Исәнбәтнең үзен генә беркая да җибәрми, һәрчак озата бара, аны балалар кебек кайгырта, дәвалый, аңа һәртөрле иҗат мөмкинлекләре тудыра. Нәтиҗәдә, Нәкый абзый хәзер элеккегә караганда тазарак яши, күбрәк эшли ала. Бу – бик зур бәхет.
Озак авырганнан соң, кичә Зәки Нури вафат булды, бүген аны җирлиләр. 73 нче яшенә чыккан иде. Тормыш мине әдәбият дөньясында аның белән берничә мәртәбә очраштырды. Мин Язучылар союзының рәисе чагында ул сәркатип булып эшләде. Бик тырыш, бик тә өлгер кеше иде мәрхүм. Соңыннан үзе дә рәис булып, «Казан утлары»ның җаваплы мөхәррире булып та байтак еллар эшләде. Шигырь китаплары, җырлары да байтак кына.
Бик зур кайгыбыз бар. 6 августта 94 нче яшендә Бакый абзый вафат булды. Аның үпкәсе шешкән иде, шул авыру дәвамында үпкәсендә су хасил булган. Шул аның әҗәленә сәбәп булды.
Мин аның янында күптән түгел булып, бик һәйбәт сөйләшеп утырган идек. Менә хәзер ул юк инде.
Аксакаллардан иң өлкәне, иң дәрәҗәлесе китте. Бакый абзый революциягә кадәрге зыялылар, аларның гореф-гадәтләре, традицияләре белән хәзерге заманны тоташтыручы бер күпер иде. Хәзер татар мәдәниятендә андый кеше калмады инде, элекке зыялылар белән хәзергеләре арасында җанлы элемтә өзелде.
Мәйдан беткәннән соң, көн кичкә авышкач, өйгә кереп кенә чыктык та, ал, кызыл, яшел, зәңгәрдән киенгән чуп-чуар кыз-хатыннар төркеменә ияреп, авылның урманга таба сузылып менгән югары очына,бормалы су буена — Бөйдә болынына киттек.
«Җидегән чишмә» җыры турында болай сүз арасында да, телефоннан да ягымлы сүзләр күп әйтелде. Матбугатта да язып чыктылар. Җырның бик тиз популярлашып китүе, озак вакытлар телдән төшмичә һаман җырлануы,
Мин яннарына килгәндә, өстенә ак халат кигән сары чәчле, мөлаем кыяфәтле җитү кыз, бөтен дөньясын онытып, хәйран да эшлекле кыяфәт белән, яшь каеннарның тузларын каезлап тора иде. Мин аннан каеннарны тунаудан туктавын үтендем, бу җирләрнең дөнья читендәге кыргый урман булмыйча, шәһәр паркы икәнен, һәр агачның исәптә тотылуын әйттем.
Ялган — бик әшәке нәрсә. Ләкин, гаҗәп, ул һәрвакытта да алай әшәке булып тоелмый. Була шундый чаклар, син якын дустыңның ялганын тыңлыйсың. Ул ялганлый. Ләкин нинди максат белән? Менә шунда хикмәт! Анда усал уй юк, ул ялганламый да, яхшы булып күренергә дә теләми. Ул моның белән үзенең сиңа мәхәббәтен белдерә, шуны белдерү өчен хыялын булган хәл итеп сөйли. Аны сөйләгәндә, ул аңа үзе дә ышана һәм сине дә ышана дип уйлый. Әгәр дә син дустыңа шулвакыт «син ялганлыйсың!” дисәң, син хайван булыр идең!
Әдәби әсәрнең теле, аның эчтәлеге кебек үк, билгеле, беркайчан да күктән генә килеп төшми, үзеннән-үзе генә чәчрәп чыкмый. Кыскасы, юктан бар булмый. Күп ягы билгесезлек белән өртелгән иҗат эшен, аның серле якларын ачып салып, бу «серлелекне» берникадәр күктән җиргә төшерү булса булыр инде,
Нәкъ бүгенгечә, илдәге халыкларны бер халык итеп карау, урыс телен барлык халыклар өчен дә бердәнбер тел итү сәясәте алып барылган 1970 нче еллар башы…