Тарихи мирас

Зирәк чуаш хатыны күлмәге

Милли киемнең үзендә һәрвакыт аңа гына хас тарихны, халык холкын һәм үзенчәлеген йөртүе күбебезгә мәгълүмдер. Чыннан да, милли күлмәктә, аның детальләрендә, бизәү орнаментларында милләтнең ни күргәнен, нәрсә олылаганын, нинди гореф-гадәтләргә өстенлек бирүен күрергә мөмкин. Бу күренеш чуаш милли киемнәренә дә хас. Билгеле булганча, чуаш сөйләме 3 диалектка бүленә: югары, түбәнге һәм урта түбәнге. Аларның һәрберсе бер-берсеннән аерылып тора, милли киемнәре дә деталь, төс ягыннан үзгә. Бу үзгәлекне төгәл мисаллар нигезендә тикшерер-ачыклар өчен, без Чүпрәле районындагы Уби авылының урта мәктәп музее җитәкчесе, тарих укытучысы Наталия Куракина белән сөйләштек.

«Безнең дәвернең кыяфәте»

(Бакый Урманче көндәлекләреннән)

1967 ел

9 февраль.

Баязид Борнаев вафат. Безнең «Мөхәммәдия» шәрикләребездән иң сәләтле, иң тырыш иптәшебез иде. Беренче дөнья сугышы, әсирлек, революция, яңадан уку, партиягә кереп хезмәт итү, Сталин каһәренә дучар булып күп еллар концлагерь, озак авыру – безнең дәвернең кыяфәте!

Галимә абыстай яки Әби-тәтә күлмәге

Хатын-кызлар элек-электән үзләренең тышкы кыяфәтен кайгырткан, үзенчәлекле итеп бизәнергә, үзләренә һәм тирә-юньдәгеләргә дә ошарга омтылган. Бу омтылышта аларга төрле милли киемнәр, бизәнгечләр, аеруча хатын-кыз күлмәге ярдәмгә килгән.

100 ел элек татар дөньясы

Керәшен мәгариф хезмәткәрләре өчен татар теле курслары

Керәшеннәр арасында татар язуы кертү эшләрен башкару өчен керәшен мәгариф хезмәткәрләре өчен курслар ачыла. Шулай ук керәшен мәсьүл (җаваплы) хезмәткәрләре өчен татар телен өйрәнү курслары да ачылачак. Бу курсларның сметалары тасдыйк ителгән (расланган) инде.

Апаслылар «Казан каймасы»нда

1941 елның октябре иде. Авылда калган бөтен кешене, шул исәптән уку яшендәге бала-чагаларны туплап мул уңышны җыябыз, фронт өчен ашлык озатабыз. Бүгенгедәй хәтердә, 27 октябрь иде. Мин, партиянең Апас райкомы икенче секретаре, Ворошилов исемендәге колхозда (Зур Әтрәч авылы) урып-җыюны оештырып йөрим. Ашыгыч рәвештә райкомга кайтырга куштылар.

Мөхәммәдия. Икенче өлеш

Мин укыган елларны мәдрәсә бик төзек хәлдә иде. Рөшдия корпусында торак-ятак бүлмәләре беренче катта, дәрестханәләр икенче катта иде. Торакта аерым бүлмәдә мөбассыйр-күзәтүче, борынгыча әйткәндә, казый тора иде. Гадәттә, ул яшь хәлфәләрдән берәү. 

Мөхәммәдия. Беренче өлеш

«Мөхәммәдия» мәдрәсәсенең элекке күренеше

Казан шәһәрендә «Мөхәммәдия» мәдрәсәсе бар иде. Бинасы әле дә таза. Русиядәге төрек-татар халыкларының XIX гасырның ахырында-ХХ гасырның башында булган мәдәни хәрәкәтендә «Мөхәммәдия» тоткан урынны Олуг Британиянең Кембриджы белән чагыштырырга мөмкин. Татар культурасы өчен әһәмияте шулкадәр зур иде. Бу мәдрәсә тарихын бик тәфсилле рәвештә язарга кирәк иде. Ләкин кем язар?!

1922 ел сәфәре

Без Казанга сентябрь 13ендә ирешеп, 16сында җомга намазыннан игътибарән 17 нче мәсҗиде җамигъда имамлык хезмәтләре кылырга һәм Шәрык телләре академиясендә (шулар арасында мин дә бар) профессорлар рөтбәсендә (дәрәҗәсендә) тәсдыйк кылдырып (раслатып), профессорларга хас паек чыгартты, бөтен мөгаллим вә профессорлар шушы паекны ала алсалар, үзләрен бик бәхетле саныйлар иде. Бер айга алган паегыбыз шушыннан гыйбарәт: 1) утыз кадак арыш оны; 2) ун кадак тары ярмасы; 3) биш кадак борчак; 4) бер кадак
сабын; 5) сигез кадак селедка балык; 6) әшмүха кадак чәй; 7) ике әшмүха махорка тәмәке; 8) ике тартма шырпы; 9) ике кадак ландрин, бусы шикәр урынына простой мампасье иде; 10) бер кадак сары май. Булды. Бу паекны алган көн зур шатлык булды. Мөгаллимнәр бер-берсенә: «Әле син алдыңмы, теге алдымы?» – дип хәбәр итешәләр, «Әмма шәп булды!» – дип шатланып мактап куялар иде.

Татар боцманматы

1832 елда Мисыр Сүрияне басып ала. Төрек солтаны Мәхмүд II моңа ризасызлыгын белдерә, әмма бернинди чара да күрә алмый. Шул сәбәпле, Мисыр патшасы Мөхәммәд Гали төрек солтаны җирләренә басып керүен дәвам итәргә карар кыла. Госманлы империясенә бүленү куркынычы яный. Моны күреп, әле 1829 елда гына Төркия белән сугышудан туктаган Россия императоры Николай I төрек солтанына хәрби ярдәмен тәкъдим итә. Госманлы империясенең бүленеше, аеруча Франция белән Англиянең бу төбәктә йогынтысы көчәюе Россия өчен дә куркыныч була. Төрек солтаны моңа бик теләп ризалаша, аның мөрәҗәгатен истә тотып рус хәрби флоты кораблары Босфорга кузгала.