«Халык җырлары безнең киләчәктә мәйданга киләчәк әдәбиятымызга, бер дә шөбһәсез, нигез булачактыр».
Габдулла Тукай
Кәләү Гайшә
(Татар халык җыры)
Сак(ы)мар буйларында мин, ай, күп йөрдем
Бала(ы)выздай сары да ат(ы) берлән(е),
Бала(ы)выздай сары да ат(ы) берлән(е).
(ТР Милли музее фондларыннан)
Белгәнебезчә, Коръән – мөселманнарның изге китабы. Аны элек-электән күз карасыдай саклаганнар. Шуңа да махсус савытлар уйлап табылган. Алар өчпочмак, турыпочмак рәвешендәге геометрик фигуралар формасында ясалган, гарәп хәрефләре белән матур итеп язылып, үсемлек орнаментлары белән бизәлгән. Мондый савытларны ир-егетләр хатын-кызларга бүләк иткән дигән фикер йөри.
«Халык җырлары безнең киләчәктә мәйданга киләчәк әдәбиятымызга, бер дә шөбһәсез, нигез булачактыр».
Габдулла Тукай
Бөдрә тал
(Татар халык җыры)
Талдан талга куна микән
Таң алдыннан сары ла сандугач?
Кушымта:
Бөдрә тал,
Чит җирләргә чыгып гыйбрәт ал!
Ихтимал, татар әдәбияты белән күпмедер таныш кеше Әмирхан Еникинең «Гөләндәм туташ хатирәсе» исемле әсәрен, укып ук булмаса да, һичьюгы, ишетеп беләдер. Бер көн туып, икенче көнне үләргә мәҗбүр күбәләктәй, бик кыска гомер эчендә җилпенеп, канат очларындагы ялтыравыклы бәхет тузанын кагып өлгерергә ашыккан Салих Сәйдәшев (әле яшь музыкант, мөгаллим генә) белән Гөләндәм Солтанованың (сәүдәгәр кызы) мәхәббәт тарихы бу.Кызыклы сюжетка корылган бәянның башыннан алып ахырына кадәр әдәби каһарманнар белән бергә яратып, куркып, борчылып утырсаң да, әсәрнең иң зур интригасы барыбер ахырга кала…
«Җырчыгыз кайда бүген?»
Резидәнең әти-әниләре бакчаларына үзләре генә, балаларын алмый килгән көн була ул. Шунда күршеләре: «Җырчыгыз кайда соң?» – дип сорыйлар. Әни кеше Әлфия гаҗәпләнә кала – нинди җырчы турында сорыйлар икән, дип, хәтта як-ягына да карангалап ала. Баксаң, кече кызлары Резидәне шулай җырчы дип атаулары, имеш. Чыннан да, кайчан карама, гел нинди дә булса җыр көйләп йөрергә ярата шул төпчекләре. Телевизордан еш ишетелгән Пахмутова – Добронравов җырлары булсынмы, радиодан яңгыраган матур татар көйләреме – бәләкәч һәркайсын тиз генә отып ала да, җырлый да җырлый. Әле күптән түгел, карлыган җыярга кушкач та, куак төбендә әкрен генә җырлап утырган иде. Үзләре игътибар итмәсә дә, күршеләре ишеткән, димәк. Әти-әнине шушы сорау уятып җибәргәндәй итә: ә бәлки кызларын музыка мәктәбенә укырга бирергәдер?
«Халык җырлары безнең киләчәктә мәйданга киләчәк әдәбиятымызга, бер дә шөбһәсез, нигез булачактыр».
Габдулла Тукай
Көзге ачы җилләрдә
(Татар халык җыры,
И.Шәмсетдинов эшкәртүендә)
Бардым күлгә, салдым кармак,
Безгә балык эләкми шул.
Йөгереп китәрдәй булам ла,
Кайтып җитәрдәй булам
Көзге ачы җилләрдә ләй,
Туган-үскән илләргә.
Исән чагында ук легенда дип атадылар Татарстанның халык артисты Хәмдүнә Тимергалиеваны. Ягъни язмышы каһарманлыкка тиң вакыйгалар белән ныгытылып, шулар аша онытылмас, үрнәк шәхескә әверелгән кеше!
Нинди соң алар тыныч заманның каһарманнары? Шәп җырчылар, музыкантлар, артистлар, әдипләр күп, халык яратып кушкан ул исемгә исә сирәкләр генә лаек була.
Минем Хәмдүнә апа белән күп тапкырлар сөйләшеп утырганым, аның хакында мәкаләләр язганым булды. Кыю иде ул, кискен сүзгә дә шактый һәвәс иде. Әлеге әңгәмәләр вакытында нинди генә җүнсез чиновникларны кәнәфиләре-ниләре белән бергә «себереп түкмәдек» без. Ләкин мәкалә чыкканчы ул шактый кешеләргә, ихлас күңеле белән: «Журналистка интервью бирдем, фәлән дидем, төгән дидем», – дип сөйләп куя, акыллылары аңа система һәм аңа каршы сөйләгән кешеләр үтә торган авырлыклар турында кисәтеп, мәкаләләрне чыгармаска киңәш бирәләр иде. Дөресрәге, аның кискен сүзләрен үзем дә язмый идем. Нигә ул, аннан ни үзгәрә? Журналист «вәт артистны шәп ачкан» дигән мактау ала, респондент алга таба кимсетелүгә юлыга. Бары шул!