Педагогик мирас

Матди тәрбия (гаилә дәресләре)

Матди тәрбия кыйсеменнән шуны да күзгә алмак лязимдер ки, балалар ашарга бик хирыс булалар. Ни тапсалар, шуны ашамакчы булып, ашалмый торган нәрсәләргә кадәр авызларына китерәләр. Баланың бу комсызлыгын бетерер өчен, уртача ашауга өйрәтеп, хәтта соңга табарак кайсы вакытта коры икмәк ашарга да гадәтләндермәк берлә уртача бер тереклеккә ияләндермәк лязим булып, кием-салым тугрысында да уртача тормышка гадәтләндермәк – ата-ана берлә тәрбиячеләрнең бурычыдыр. Балам ашасын, тизрәк үссен, диеп, вакытлы-вакытсыз ашатмак, кулына төрле-төрле зарарлы нәрсәләр бирмәк – аны комсызлыкка өйрәтмәк, балага мәрхәмәт түгел, зарардыр. Аналарның бу тугрыда артык шәфкатеннән сакланулары бик лязимдер, чөнки бу рәвештә үстерелгән балалар зәгыйфь, сырхау булып, аяклары ип, корсаклар гөб, башлары тубал кеби булып, биш-алты яшькә кадәр аякларында йөри алмый утырырлар. Ахырында зәгыйфь вә начар булып, бил сөякләре имгәнгән, бөкреләре чыккан булырлар. Боларның ни үзләреннән вә ни дә мәйданга китергән балаларыннан файда көтелмәс.

Тәрбия (гаилә дәресләре)

Балаларның яхшы тәрбия кыйлынуы – гаилә тәрбиясенең нигезедер. Гаилә тәрбиясе – гомуми тәрбиянең җаны, беренче сәбәпчеседер. Болай булгач, балаларның тәрбиясе никадәр камил булса, гомуми тәрбия дә камилләнер. Адәмнәр яхшы сыйфатларны вә гүзәл хасыятьләрне кәсеп итү берлә камил булырлар. Адәмлек мәхлукларының хөрмәтлесе булу – гакыл вә фикер һәм дә фазыйләтләрне (яхшы холыкларны) кәсеп итү берләдер. Фикернең нуры вә инсаниятнең фазыйләте тәрбия аркасында заһир (бар) булыр.

Бала (гаилә дәресләре)

Бала – берсе ир, берсе хатын ике рәфикъның (иптәшнең) бергә кушылуы сәбәбеннән дөньяга килгән бер адәм мәхсуледер ки, дөньяга килүе берлә фани дөньяны бакый дөньядан аерыр яисә дөньядан үткәннәр урынына адәмнәрнең санын тутырыр.

Хәйләкәр булудан кечек вакыттан ук саклану тиештер

Хәйлә кылам дип кешене алдау, юк-бар сүзләр илә кешене ышандыру — бик яман вә явыз холыклардандыр. Яман вә ялкау балалар мәктәпкә бармас өчен, яки, барсалар да, сабак укымас өчен «Хәлфә өйдә юк!» яки «Бу көн сабак бирмәде!» дип, өйләренә кайтып, ата-аналарын юк сүзләр илә ышандырырлар. Ата-анасы да, балам алдамый торгандыр, дип инанып, углына ачуланмас. Шулай итеп, мондый яман гадәткә өйрәнгән балалар, бер мәртәбә, ике мәртәбә аталарын яки хәлфәләрен алдап, төрле хәйләләр кылып, алтын кеби газиз гомерен сабак укымый бушка үткәреп, тәмам надан вә холыксыз булып калырлар. Зур булгач та, мондый начар гадәтне ташлый алмый, тагын да зуррак хәйләләргә өйрәнеп, төрле яман эшләр кыла башларлар. Ахырында бу кешенең хәйләкәрлеге галәмгә фаш булып, «Ул хәйләче!», «Ул алдакчы!» дип яман атка калыр. Һәркем аңардан өмет өзәр. Аның эшләгән эшенә, сүзләгән сүзенә инанмаслар, аңа шәфкать вә ярдәм дә кылмаслар. Шул сәбәпле ул, халык арасында үз кадерен үзе югалтып, кадерсез, абруйсыз, надан вә фәкыйрь, эшлексез кеше булып калыр. Гомерен кыен вә мәшәкатьтә үткәрер. Хәйләкәр булудан кечек вакыттан ук саклану тиештер. 

,

Күңел рәхәтлеге нәрсә ул?

Богдайга һәркем мохтаҗ булып, аның илә һәркайсы дога кылмыштыр. Һәм догалары кабул булып, ягмур яумыштыр имди. Балалар да һәркемгә үзләрен сөйдереп,олугларга хөрмәт вә фәкыйрьләргә ярдәм итсәләр, дөньяда вә ахирәттә кадерле булырлар вә кешеләрнең догасын алган булырлар. Шуның өчен дә үзең тырышып, иҗтиһад кылып, көчең җиткән кадәре кешегә ярдәм вә яхшылык кылмак тиештер. Кешегә ярдәм кылган кешенең күңеле рәхәт вә шат булыр. Кәсеп вә иҗтиһад илә тапкан дәүләттән кадерле нәрсә булмас. Әмма ата-анадан яисә башка кешедән калган дәүләтнең һич кадере юк. 

«Өч нәрсә оҗмах әһеленең холыкларыннандыр»

Ата-ана вә карендәшләрнең хәлен белү вә аларны күрергә баруга зиярәт диярләр. Зиярәт дөньялыкта өлфәт вә мәхәббәтне арттырыр. Bə ахирәт өчен олуг саваплы булуга сәбәп булыр. Галимнәр: «Һәр көн зиярәт итегез, мәхәббәтегез арта барыр», — димешләр. Мөселман кешегә һәрвакыт мөселманнарның хәленнән хәбәрдар булып тору тиештер. Мөселманнарның хәлен белү, әлбәттә, аларны күрергә бару, хәл вә мәгыйшәтьләрен сорашып тору илә булыр.

«Яман сүз илә адәмнәргә түгел, хайваннарга да кычкыру ярамас»

Дус-ишкә һәм башка кешеләргә усал сүз әйтү, кешене сүгү яки адәмнең хәтере калырлык начар сыйфатлар илә кешене рәнҗетү — бик яман вә ярамас холыклардандыр. Мондый яман телле булу мәктәп балаларына гына түгел, урам балаларына да килешмәс вә бик оятлы эштер. Мөселман булган кешенең авызында сүгенү, үртәнү кеби яман сүз булмый, бәлки, һәрвакыт кешегә күркәм сүз әйтү, яхшы сүз илә кешенең мәхәббәтен арттырып, һәркемне үзенә карата торган ал тел булыр. Яман сүз илә адәмнәргә түгел, хайваннарга да кычкыру ярамас. Хайваннарны сүгәргә өйрәнгән кеше тора-бара адәмнәрне дә сүгәр, аларга да яман сүз әйтергә гадәтләнер. Мондый кеше иң мәхәббәтсез, иң бәхетсез, иң кадерсез кешеләрдән булып, һичвакыт яхшы кешеләр арасына кереп сүз сөйли алмас. Чөнки яхшы кешеләр янында яхшы сөйләү кирәк булып, яман сүз әйтү, нигездә, ярамас. Әмма мондый яман сүзләргә, кешене сүгәргә, үртәргә өйрәнгән кеше яхшылар янында да сабыр итә алмас, яман сүз әйтер. Шул сәбәпле аннан яхшы кешеләр бизәрләр. Сез, балалар, мондый кабахәт вә ярамас гадәтне өйрәнеп, явыз холыклы булудан бик саклана күрегез, ничек тә кечек вакытта, бигрәк тә мәдрәсәдә, яман сүз әйтүдән сакланып, яхшы вә күркәм сүзләргә гадәт итегез.

Иптәшең яхшы булсын

Һәрвакытта яхшы кешеләр илә йөреп, сөйләшеп, утырышып, начар холыклы, әдәпсез, әхлаксыз кешеләр илә йөрүдән, утырышудан вә сөйләшүдән сакланмак бик тиештер. Чөнки һәрвакыт утырышкан, күрешкән вә сөйләшкән кешесенең холкы вә кыланышы илә халыкланмак — адәм баласының табигатеннәндер. Әгәр дә шундый начар вә холыксыз кешеләр илә сөйләшсә, йөрешсә, бара-бара үзе дә шул кешеләр кеби начар вә холыксыз булуына һич шик юктыр. Әдәпле балалар һәрвакытта яхшы вә әдәпле балалар илә йөрерләр, утырышырлар, сөйләшерләр. Вә һәркем каршында яхшы вә әхлаклы булырга тырышырлар. Начар эшләр эшләмәсләр, үзләренең иптәшләре бер-бер әдәпсезлек кылса, ул баланы яхшылыкка димләп, әдәпсезлекнең начарлыгын аңлатырга тырышырлар.

Эчеңнең матурлыгы

Бер кеше үзенең наданлыгын белмичә бер хикмәткә керешсә яисә матур-матур киемнәр киенеп, галим вә белекле кешеләр арасына керешеп сүз сөйләшә башласа, хәзер наданлыгы беленеп, саескан кеби кем икәнлеге аңланыр. Шуның кеби адәм баласына да тышыннан гына матурланып яисә үзе белмәгән нәрсәләрне, беләмен, диеп йөрергә ярамыйдыр. Тышыңны матурлаган кеби эчеңне дә матурларга кирәк буладыр. Тыштан матур булган кеби күренеп, эчтән каралып йөрергә ярамыйдыр.

Икейөзле булмак

Кешеләргә ярар өчен, кешенең алдында бертөрле, артында икенче төрле сөйләп йөрүчене икейөзле диләр. Мондый кешеләр, адәмнәргә яхшы күренеп, берәр фaйдa итәр өчен яки берәүне алдау өчен, мондый яман сыйфатка кереп йөрерләр. Бу — бик начар вә ярамас эштер. Кешегә ярарга теләгән кеше, кешенең хәтере өчен бу кеше мине яратсын дип, күп ялган сүзләргә вә булмаган нәрсәләрне алдарга өйрәнер һәм ул кешедә булмаган яхшы сыйфатларны бар дип сөйләр. Мондый кеше күп вакыт начар кешеләргә дә ярар өчен, яман кешеләрнең яман сыйфатларын да яхшы дип сөйләр вә бәгъзе вакыт үзе дә аларга ярар өчен яман эшләрне кылыр. Шулай итеп, әхлагы бозылыр, яман холыкларга өйрәнер. Мондый кешеләргә шәригатьтә монафикъ диярләр. Бу кешенең һичбер сүзенә ышану, игътибар итү дөрес булмас. Чөнки ул һичвакыт чын күңеленнән сөйләми, бәлки, сиңа ярар өчен вә сине алдап файдаланыр өчен генә сөйләр. Андый кешенең мактавына да һич алданмагыз. Чөнки ул, сине яхшы күрүче булса, сине алдыңда мактамый, артыңда мактар иде. Әмма ул синең дошманың янына барса, аңа ярар өчен, сине әллә нинди явыз сүзләр илә хурлар, яманлар. Яхшы кеше һичвакыт кешене алдында мактамас, мондый икейөзлеләрдән берсе, хәзрәти Гали разый Аллаһы ганһе янына барып, аны бик югары күтәреп мактый башлагач, хәзрәти Гали: «Мин синең мактавыңнан түбән дәрәҗәдә булсам да, әлхәмдүлиллә, синең күңелеңдә булганыңнан күп югарымын», — диде.