Гыйффәт – адәмнең нәфес теләгенә ияреп начар эшләргә катышудан үзен саклавыннан гыйбарәт булган бер гүзәл эштер. Намусын, кадерен вә бөтен мәртәбәсен саклап, начар вә кабахәт эшләрдән, гаеп булган эшләрнең һәрберсеннән качып, адәмлек өчен лязим булган тугры юлга кергән адәмнәргә гафиф яисә гыйффәтле диярләр.
Балалар тәрбиясе гомуми тәрбиянең нигезе булганлыктан, «хатыннарның тәрбиясе камил булган кавемнәр алга китәр» дигән кагыйдәне һич тартышмый кабул итмәк һәрбер хаклыкны белүчеләрнең бурычлары җөмләсеннәндер. Әгәр дә без шушы рәвештә кызларыбызга гыйлем вә һөнәр өйрәтүгә каршы торуыбызда дәвам итсәк, башка укымаган милләтләр кеби без дә тиздән бетәчәкбез.
Дөньяда тору өчен ашау-эчү, кием-салым никадәр зарур исә, көн итү өчен дус вә аркадаш та шулкадәр хаҗәттер. Бабаларыбыз: «Йөз сум малың булганчы йөз дустың булсын», – дигәннәр. Бик гүзәл мәкальдер. Дуслык малдан күпкә артыктыр. Мал сиңа һәр җирдә куәт вә ярдәм итсә дә, гакыл вә фикер бирә алмас.
Бер ханым өйнең идарәсендә исраф кылучы булса, ирен шатландырмаганы кеби, билгеле, үзе дә тарлыкка төшеп мәшәкать чигәр. Ир исраф кылучан булганда да хатын аны яхшы тота белергә үгрәтмәк, ашамлыкларны вә башка нәрсәләрне чамалап тотмак, нәрсә куела торган чоланны бикләп тотмак лязимдер. «Бик анасы егламас!» – диярләр.
Бер бала кечкенәдән ни рәвешле тәрбия кыйлынган булса, зурайгач та шул рәвешле тәбиягә гадәтләнер. Шуның өчен, тәрбиянең нигезе булган әүвәлге тәрбия бигрәк кирәкле вә бик артык дикъкать ителергә тиешле булган эшләрдәндер. Тәрбиясе өскә алынган бер баланың табигать вә гәүдәсе берлә истигъдад (сәләт) вә зирәклеге күзгә алынмак вә бер тәрбия кыйлучыга тапшырырга мәҗбүр булынса, тәрбия кыйлучының бала берлә бер мәзһәбтә, сау вә куәтле вә һәрбер җәһәттән гүзәл вә мәгълүматлы булуын күзәтмәк зур шарттыр.
Кызлар, хатыннар өйдә утырырга мәхкүмнәрмедер (дучар ителгәнме)? Юк! Алар да адәмнәр. Алар да күрше-кыланга барырлар. Һәр ханым ата-анасыннан яки зәүҗеннән (иреннән) рөхсәт алмый һичбер җиргә бармаска шәригать йөзеннән мәҗбүрдер.
Ханым-кызлар күршеләр арасында йөрешергә вә утырышырга яраклы гыйффәтле вә тәрбияле ханымнарны ара-тирә барып хәлләрен беләләр вә зур яшьлеләренең кулларын үбеп, хәер-догаларын алалар. Бер адәмнең холык вә гадәтләренең дәрәҗәсе йөрешә вә күрешә торган дусларының гадәт вә сыйфатларына карап беленер. Ошбу дөньяда яхшылар берлә дус вә иптәш булудан һичкем зарар күргәне юктыр. Әмма явыз холыклы вә начар кешеләр берлә йөрешелсә, ахырында бер зарар күрелми калмас.
Каенана дип әйтелгәндә киленнәрнең, киленнәр дип сүз чыкканда каенаналарның йөзләрендә бер салкынлык әсәре, кызганыч ки, һәр өйдә күренмәктәдер. Каенанасыннан мәмнүн (канәгать) килен яки киленнән разый булган каенаналар бик сирәктер. Бу ярамаган хәлләр, һичшөбһәсез, тәрбия кимлегеннән, наданлыктан туган бер нәрсәдер. Тәрбияле үскән бер ханым-кыз каенанасын олуглап, аңа хөрмәт берлә эш кылуны, каенана да киленен сөюне вә яхшы тотуны белер. «Килен берлә каенана бер казанда кайнамас», – дигән сүзләр тәрбиясез хатыннарның дошманлыклары берлә сөйләгән буш сүзләрдән башка бернәрсә дә түгелдер.
Исрафның никадәр зарарлы вә чамалап тотуның ни дәрәҗәдә файдалы булганын уйлаганнар һич файдасыз күп мәшәкатьләргә сәбәп булган туйлардан саклану лязим идекен бик ачык белерләр. Баласын сөннәт иттерәчәк яки өйләндерәчәк, йә кызларын кияүгә бирәчәк адәмнәрдән сый күрмәк хыялы берлә туйлар ясалганы вә моның өчен дә бер кирәкмәс расходларга дучар булганы һәр җирдә күренмәктәдер. Сый дигән булып, күп акчалар тотып, күп кешеләрне хозурландырмак бер гакыллының эше түгелдер.
Матди тәрбия кыйсеменнән шуны да күзгә алмак лязимдер ки, балалар ашарга бик хирыс булалар. Ни тапсалар, шуны ашамакчы булып, ашалмый торган нәрсәләргә кадәр авызларына китерәләр. Баланың бу комсызлыгын бетерер өчен, уртача ашауга өйрәтеп, хәтта соңга табарак кайсы вакытта коры икмәк ашарга да гадәтләндермәк берлә уртача бер тереклеккә ияләндермәк лязим булып, кием-салым тугрысында да уртача тормышка гадәтләндермәк – ата-ана берлә тәрбиячеләрнең бурычыдыр. Балам ашасын, тизрәк үссен, диеп, вакытлы-вакытсыз ашатмак, кулына төрле-төрле зарарлы нәрсәләр бирмәк – аны комсызлыкка өйрәтмәк, балага мәрхәмәт түгел, зарардыр. Аналарның бу тугрыда артык шәфкатеннән сакланулары бик лязимдер, чөнки бу рәвештә үстерелгән балалар зәгыйфь, сырхау булып, аяклары ип, корсаклар гөб, башлары тубал кеби булып, биш-алты яшькә кадәр аякларында йөри алмый утырырлар. Ахырында зәгыйфь вә начар булып, бил сөякләре имгәнгән, бөкреләре чыккан булырлар. Боларның ни үзләреннән вә ни дә мәйданга китергән балаларыннан файда көтелмәс.