Әдәби мирас

Мөлдерәмә туңган җанның
игезәге синме әллә?!
Чагылдыра нурың тылсым кебек,
төс балкышың — энҗе бөртек
бозга тама яшең булып.

Сөйләсәң, кеше ышанмаслык бу хәлләр, бу вакыйгалар шомлы детективтан һич ким түгел иде. Юбилей белән котлаудан башланган гамәл әллә нинди чоңгылларга төшерде: билгесезлек, телдән яздырырлык хәбәрләр, чарасызлык, ахыр килеп, югалту ачысы…

Сәер килен

Илгизә өчен Линар абыйсы якын, бик якын туган, әлбәттә: әтисенең яраткан төпчек энесе бит. Мәктәптә «бишле»гә генә укыган, оста шахматчы, чаңгычы булган, сугыштан соңгы 50 нче елларда, очучы булам дип, хәрби училищега китеп барган… Шул ук вакытта ерак та ул, әллә кайда томaн артларында сыман: гомере буе Ерак Көнчыгышта, отставкага чыкканчы, офицер булып хезмәт итте. Сирәк-мирәк хатлары килеп торды. Фотоларын да җибәргәли иде. Штирлицка охшаган кыяфәтле, йолдызлы погонлы матур бер хәрби. Үзе генә дә, хатыны һәм кызы белән дә ике-өч елга бер туган якларга кайткалап китүләрен әле дә хәтерли Илгизә.

Бик кыендыр чаганга

Соңгы яфрагын кою.

Унлата кыен миңа

Синең юклыкны тою.

Салих Вәли улы Вәлиев 1900 елның 26 июнендә Арча районы Казанбаш авылында туган. Ул музыкага  кече яшьтән үк гашыйк була, үзенең туган авылы Казанбашта, күрше авылларда үзешчән сәнгать коллективлары оештырып  йөри.

Мәңгелекнең яралары җанда:

Мең ел килгән югалтулар чиксез…

Тик бер сәбәп күзләремә тула —

Мин бүгеннән синсез…

Уянуга искә төшәсең син,

Уйламаган көнем юктыр ла.

Утлар йотуларым хәттин ашкан,

Син дә инде утлар йоттырма.

Үткән көннәремне кызганып,
Йөрәккәем тибә сызланып:
«Читтә күмгән гомереңнән файда –
Милләтеңә хөррият кайда?»
Һәркөн шулай уйга таламсың?
Таң атса да, йөрәк янамсың?

Карлыгач булса идем,
Канат кагынса идем,
Җидгән йолдыз батканда,
Чулпан йолдыз калыкканда,
Туган илем, якты өем,
Очып сиңа кайтыр идем,
Сызылып таңнар атканда.