Татар гаме

Диләрә Нәүрүзованың китап дөньясы

Китап – кешенең гомерлек юлдашы. Уч төбенә сыярлык беренче китапчыкларның рәсемнәренә карап, балалар дөньяны танып-белергә, «Әлифба»дагы сурәтләргә сокланып, дөрес, матур сөйләргә өйрәнә. Мәхәббәт романнарындагы рәсемнәр исә сөю хисен бөтен җаның белән тоярга ярдәм итә. Тарихи басмалардагы сурәтләрне карагач, иркен дала җилләрендә тирбәлеп үскән әрем исләрен сизгәндәй, дала буйлап чапкан атларның тояк тавышларын ишеткәндәй буласың. Китап бизәү сәнгате, шагыйрь, прозаик, драматург иҗатлары кебек үк, кешелекне мәгърифәткә илтә. Каләм әһелләренең иҗат эшчәнлеге ни дәрәҗәдә мөһим булса, китап бизәүче рәссамныкы да шундый ук зур әһәмияткә ия. Язучыга иярүдән туктап, аның автордашына әйләнә башлаганнан бирле, китап бизәүче рәссамның роле бигрәк тә үсте.

Сәхнә – аның тормыш аренасы!

Данил Салихов әдәби иҗатка сәхнә аренасы аша килде. Хәер, татар драматургиясенә көчле авторларның байтагы сәхнә аша килгәннәр, ягъни артистлык тәҗрибәсе аларга күренекле язучылар дәрәҗәсенә күтәрелергә ярдәм иткән. Галиәсгар Камал, Кәрим Тинчурин, Таҗи Гыйззәт, Габдулла Шамуков, Гамир Насрый, Риза Ишморат, Сәет Шәкүров, Хәй Вахит, Рәйсә Ишморатова, Туфан Миңнуллин, Рабит Батулла, Рәдиф Сәгъди, Юныс Сафиуллин, Гафур Каюмов – әнә шундыйлар. Шулар арасында драматург, бер үк вакытта прозаик, публицист, җәмәгать эшлеклесе дә булган Данил Салихов татар театр сәнгатендә лаеклы урын алып тора.

Эмиль Җәләлетдинов: «Яшьлеккә? Юк! Кире кайтмас идем…»

Эмиль Җәләлетдинов буыны җырчылары – күз өстендәге каш, сайланган асылташ, берсен-берсе тамчы да кабатламаган, күптиражланып бәһаләрен җуймаган чын сәнгать осталары алар. Зәвык, интеллект, зирәклек, мәгънә аларда. Мактаулы исем-дәрәҗәләре чын сәнгать, «тере» иҗат өчен бирелгән.

Язмабызның затлы герое Эмиль Җәләлетдиновның күңелендә ниләр бар? Борчулары булса, сәбәпләре нинди? Шатлыкларын кем белән бүлешә ул? Гаме нидә, «их, моны эшлисе иде» дип корып куйган планы бармы?

МИНЕМ УКУЧЫМ — ПРЕЗИДЕНТ!

Дәфтәр, йолдызлар һәм фараз

Минтимернең бала вакыты авыр чорга, авыр заманга туры килде…

Эт шомырты җыя идек – язу карасы өчен. Хәзерге авторучкалар юк бит ул чакта. Шомыртны кайнаткач, зәңгәр кара чыга иде. Шуңа манып яздык инде. Корымнан да кара ясаган чаклар булды. Укучы санына карап перо (каләм) бирәләр иде. Каз каурыйларыннан каләм ясадык. Дәфтәргә дә кытлык. Минтимер матур язуга дип бирелгән дәфтәргә йолдызлар ясаган. Минтимер, нишләп, минәйтәм, матур язу дәфтәреңә йолдызлар ясадың, дим. Шулхәтле дәфтәрне бетерәләрмени, дим. Үземчә орыштым инде үзен. Кечкенәдән сабырлыгы үзенә җитәрлек. Сабыр гына әйтә бу: «Апа… ни бит… күктә бернәрсә дә юк бит… Чип-чиста бит… Йолдызлар – чиста күктә… Минем дә чиста дәфтәргә йолдызларны ясыйсым килде», – ди.

Аның рухы, фәһеме бар…

Хәтергә уелган китап… Ул да булса, язучы Әмирхан Еникинең «Әйтелмәгән васыять» әсәре. Аны моннан 50 ел чамасы элек укысам да, әсәрдә сурәтләнгән вакыйгалар хәзер дә күз алдымда. Тормышымда да әлеге әсәр сюжетына охшаш хәлләр еш булды. Дөрес, миңа китапны русча укырга туры килде, шулай да әле дә булса, әсәрдә сурәтләнгән табигать күренешләрен, образларын яттан беләм…

Минем әнигә дә гомеренең соңгы ике аен Башкортстанның 80 елдан артык яшәгән Аскын районындагы Иске Казанчы авылында түгел, ә Олы кызы гаиләсендә Татарстанның Кукмара районындагы Кәркәвеч авылында үткәрергә туры килде. Әсәрдә тасвирланган Ак әбинең язмышы минем әни язмышына бик охшаш. Соңгы көннәрдә аның да башына шундый ук уйлар килгәндер дип уйлыйм. Ни кызганыч, кире кайтарып булмый шул…

Буыннардан күчкән якты мирас

Балачак… Әти-әни назына төренеп, уйнап-көлеп, тәгәрәшеп үскән бер борчусыз күңелле чор… Ә янәшәдә әби-бабайларның да булуы, аларның җылы кочагында иркәләнеп үтелгән еллар – гомернең иң татлысы, иң баллысыдыр ул, мөгаен. Ул яктан без дә, апам белән, бик бәхетлеләр, чөнки ике әбиле, ике бабайлы балачак кичердек. Көнозын эш белән мәшгуль әти-әниебезгә безне тәрбияләшергә ярдәм иткән, һәрчак янәшәбездә булган әби-бабай янында бик рәхәт булса да, әниебез ягыннан булган әби-бабайларыбызны да бик сагына, аларга барырга ашкынып тора идек. Бездән шактый ерак яшәгәнгәме, аларны Ерак әби, Ерак бабай дип атап йөрттек.

Өстәлемдәге китап – чынбарлык!

Бу китапның һәр җөмләсе үзе бер мәгънә. Китапны кулыма алгач, әбекәй-бабакайның безгә биргән тәрбиясе, әти-әнинең үгет-нәсыйхәте, якын кешеләремнең киңәше искә төшә. «Таш белән атканга аш белән ат!», «Сабыр бул!», «Гаепсезләрне, гаделлекне яклаячакмын!» – болар минем тормыш девизым! Шушы девизымның бөтен нечкәлекләрен, аңа ирешү юлларын бары тик «Илбашы» дигән әдәби документаль әсәрдән генә таба алам.